Een in 1991 gebombardeerd gebouw in Vukovar, juni 2013.

Springlevende oorlogsherinneringen in Vukovar

In 1991 bleek Europa niet in staat de burgers van deze martelaarsstad te beschermen tegen de oorlog in voormalig Joegoslavië. Zou Europa nu wél kunnen helpen oude spoken te verdrijven?

Gepubliceerd op 23 juli 2013 om 11:31
Een in 1991 gebombardeerd gebouw in Vukovar, juni 2013.

Leo heeft 17 lange jaren gewacht voordat hij naar deze door de oorlog verwoeste stad terugkeerde. Om aan de gevechten te ontsnappen, vluchtte hij naar Split, waar het leven gemakkelijker was. “Ik ben hier geboren”, zegt hij schouderophalend. “Ik herken de mensen op straat wel, maar ze zijn veranderd. We zijn vreemden voor elkaar geworden.” Hij vertelt hoe hij na de oorlog de hoop koesterde om terug te keren naar de straten waar buren elkaar ‘s ochtends hartelijk groetten en een praatje maakten.

In plaats daarvan liep hij op tegen een muur van stilte en wantrouwen. [[Tijdens de oorlog in voormalig Joegoslavië werd Vukovar, aan de grens met Servië, maandenlang op een vreselijke manier belegerd]]. Een ervaring die je tot vandaag de dag nog terugvoelt op straat. De verhoudingen tussen Serven en Kroaten zijn nog altijd gespannen. En voor Leo zijn de veranderingen slecht cosmetisch. Vriendschap is misschien inderdaad het mooiste ter wereld, maar het valt het niet mee om dat van bovenaf op te leggen.

Toen de Europese Unie Kroatië op 1 juli verwelkomde als nieuwe lidstaat, werd dat nieuws in Vukovar in alle stilte ontvangen. Er liep niemand op straat om met vlaggen te zwaaien, en na afloop van het concert was het feest voorbij. Europa en Vukovar kwamen elkaar al eerder tegen. 21 jaar geleden, tijdens de oorlog, hoopten de inwoners van deze stad tevergeefs op bijstand van de Europeanen. Maar de EU, die nog in de kinderschoenen stond, was niet sterk genoeg om het hoofd te kunnen bieden aan de demonen van de Balkan. De stad werd bijna volledig verwoest tijdens de belegering door de Serven. Nu de vlag met de gele sterren terug is op de plaats delict, kan het aftellen voor de tweede keer beginnen.

Op het eerste gezicht is Vukovar een doodnormaal klein stadje van nauwelijks 30.000 inwoners. Slechts hier en daar zie je nog sporen uit het verleden terug. Aan een volledig verwoest gebouw midden op een plein bijvoorbeeld. Of als je tussen de nieuwbouw opeens een door granaten beschadigde watertoren ziet staan, die van de sloop is gered om als monument te dienen.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Onenigheid over wie de stad toebehoort

Veel Kroaten konden pas in 1998 naar Vukovar terugkeren. Tot die tijd stond de stad onder Servisch toezicht. De onenigheid over aan wie de stad toebehoort, duurt nog steeds voort. De laatste strijd ging over tweetalige opschriften. Krachtens de Kroatische wet over minderheden hebben Serven het recht op informatieborden met een tekst in cyrillisch schrift, omdat zij meer dan 30% van de bevolking van de stad vertegenwoordigen.

Een vooruitzicht dat oorlogsveteranen op hun achterste benen laat staan. Zij zijn van mening dat de cijfers van de volkstelling onjuist zijn en dat het aantal Serven dat in Vukovar woont, slechts 20% is. [[“Ze willen ons nog steeds ons land afnemen. Ze hebben alleen hun gevechtsmethoden verzacht”]], zegt Zdravko Komšić, die de stad ooit verdedigde, boos.

Ook Mirjana Semenić-Rutko is van mening dat het aantal Serven in Vukovar minder groot is dan de officiële cijfers aangeven. Ze runt een gynaecologenpraktijk en werkte tijdens de oorlog in een plaatselijk ziekenhuis. Tegenwoordig is ze lid van de nationalistische partij Kroatische Democratische Unie (HDZ). “Als je iemand verliest tijdens de oorlog, duurt de pijn langer dan een paar dagen. Het wordt een deel van je. Wij in Vukovar waren niet degenen die op de mensen schoten en ze doodden.” We herinneren haar eraan dat ook de Kroaten mensen om het leven brachten.
Ze geeft toe “dat er in geen enkele oorlog een partij is die geen misdaden begaat.” Het verschil ligt volgens haar in het feit dat de Kroaten hun fouten toegaven. “Dat zouden de Serven ook moeten doen”, stelt ze bitter.

Maar de Serven hebben andere eisen. “Wij vragen alleen om waar we krachtens de wet recht op hebben”, zegt Dušan Latas over het conflict rond de tweetalige borden. Hij is de Servische vertegenwoordiger van het dorp Borovo, dat vlakbij Vukovar ligt. Maar de gewelddadige betogingen verontrusten hem. “Ik ben bang voor protestmarsen in uniform waarbij met militaire vlaggen wordt gezwaaid”, vertelt hij. Het zijn niet de mensen van hier die ze organiseren. De relatie met de Kroaten is uitstekend”, probeert hij ons te overtuigen.

Het verleden aanpakken

De lokale kleuterschool is een voorbeeld van die prima verhoudingen tussen de Serven en Kroaten in Vukovar. De school heeft twee ingangen in verschillende straten. Door de eerste gaan de Servische kinderen naar binnen, door de tweede de Kroatische. In het gebouw hebben de kinderen uit beide gemeenschappen hun eigen klaslokalen. Serven en Kroaten delen alleen het schoolplein. En hoewel er geen hek staat, is er toch een grens die niet kan worden overgestoken. [[“Op het schoolplein spelen Servische en Kroatische kinderen strikt gescheiden”]]. “De juffen zien erop toe dat die orde wordt gehandhaafd, want ze houden er niet van als de kinderen mengen”, legt schoolpsycholoog Andreja Magoć uit.

Ondanks dat wenst niemand een nieuwe oorlog. “Wij zijn normale mensen, en wij willen net als iedereen gewoon leven”, zegt dokter Semenić-Rutko. “Maar we mogen niet vergeten wat er gebeurd is en onze kinderen moeten in vrede kunnen leven”.

De afronding van de processen wegens oorlogsmisdaden zou in dit opzicht een mooi begin kunnen zijn. En de Europese Unie zou daarbij van grote hulp kunnen zijn. Door voorafgaand aan de toetreding druk uit te oefenen op Kroatië, verplichtte de Unie het land af te rekenen met het verleden en met de oorlogsmisdaden. Voor Vukovar is het proces tegen Vojislav Šešelj nog belangrijker: hij was het die de paramilitaire eenheden inzette die de stad vernietigden en de inwoners vermoordden.

“Van beide zijden moet er over het verleden worden nagedacht. Wat er werkelijk gebeurd is, gaat nu schuil achter een flinke mythevorming”, licht de Tsjechische Balkanspecialist Filip Tesař toe. Hij denkt dat door ten minste symbolisch een hoofdstuk uit het verleden af te sluiten, de processen de deur kunnen openzetten naar een broodnodige dialoog. Psycholoog David Tauber, die onderzoek doet naar de trauma’s die na afloop van de oorlog in Vukovar werden opgelopen, deelt die mening. Volgens hem creëren de inwoners hun eigen verhaal over hetgeen er is voorgevallen, aan de hand van wat zij hebben gezien. [[“Ze dragen vervolgens hun eigen traumatische ervaringen en hun persoonlijke visie op wat er gebeurde over aan hun gezinnen, hun gemeenschap en aan de volgende generaties.”]]

De EU zal dus te maken krijgen met de oorlogservaringen uit Vukovar en elders, nu ze samen met de inwoners van de Balkan de EU binnenkomen, denkt Tauber. “Door Kroatië en Servië met elkaar te verzoenen, zou het Europese eenwordingsproject voor de Balkan een verwezenlijking van symbolische omvang betekenen die even groot is als wat voor West-Europa de verzoening tussen Fransen en Duitsers betekende, concludeert Tesař . “Als dat lukt, is dat een sterk signaal naar de andere landen uit de regio toe.”

Categorieën
Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp