Kies een taal
Het is net als bij het zeilen: wie geen gebruik maakt van de gunstige wind, komt niet meer vooruit. Het 13 jaar geleden gelanceerde project voor een museum voor Europese en Mediterrane cultuur liep al snel spaak door de communicatiestoornissen tussen Parijs en Marseille, de vestigingsplaats van het nieuwe museum. De concrete aanleiding voor de oprichting van een dergelijk museum had al iets kunstmatigs. Het in 1936 geopende, stoffige museum voor Volkenkunde in Parijs, het Musée national des arts et traditions populaires, moest worden gesloten. De uitgebreide bezittingen van het museum zouden naar Marseille worden overgebracht. De nieuwe locatie aan de haven, onder het oude fort Saint-Jean, stond al vast en bij de uitgeschreven architectuurwedstrijd kwam de Fransman Rudy Ricciotti als winnaar uit de bus.
Maar Marseille had andere zorgen, zoals de sociale spanningen tussen de noordelijke en zuidelijke stadswijken, en de behoeftige bevolking, waarvan 15 procent onder de armoedegrens leeft. Het museumproject werd op de lange baan geschoven, totdat de keuze voor Marseille als culturele hoofdstad van Europa in 2013 vijf jaar geleden nieuwe energie losmaakte en tot een ware bouwkoorts leidde. Tegenover het Marseille van de drugshandel, de maffia en de schaduweconomie kwam het Marseille van de culturele projecten, de stadssanering en de daarmee gepaard gaande 'gentrification' te staan.
Een nieuw soort volkenkundig museum
Marseille, het opvangcentrum voor Noord-Afrikanen en de enige grote Franse stad die haar kansarme bevolkingsgroepen niet in buitenwijken verstopt, ontdekt nu de economische stuwkracht van de cultuur. Het Palais Longchamp en het Musée Borély werden opnieuw als kunstmusea ingericht, de Vieux Port onderging door toedoen van architect Norman Foster een radicale gedaanteverandering en het begin juni ingewijde museum voor Europese en Mediterrane cultuur (Mucem) werd gecompleteerd met een door de regio geïnitieerde ‘Villa Méditerranée’.
Onder een zwarte betonnen mantel kan het imposante, uit granietblokken opgetrokken gebouw van Ricciotti van bovenaf via twee lange voetgangersbruggen worden bereikt, of van onderaf vanaf de havenkant. In beide gevallen is de kwaliteit van het gebouw zichtbaar. Het is een van de best gelukte museumnieuwbouwprojecten van de afgelopen jaren in Europa. Met zijn krap vierduizend vierkante meter tentoonstellingsruimte en zijn verbinding via de duizelingwekkend hoge bruggen met het fort en de oude stadswijk erachter, is het gebouw [[tegelijkertijd een museum, een attractie en een nieuw symbool voor de stad]].
Maar door de geërfde collectie is de taak van het Mucem er niet makkelijker op geworden. Musea voor volkenkunde stammen uit de negentiende eeuw, het Mucem wil daarentegen een nieuw soort volkenkundig museum worden. Hoe dat met het geërfde allegaartje – een half miljoen werktuigen, rituele objecten, meubels, kostuums, affiches en heel veel foto's – moet worden bewerkstelligd is tegen de achtergrond van zo'n brede geografische oriëntatie nog steeds niet helder.
De wind waait weer uit het zuiden
Vast staat, dat het accent moet liggen op de verbinding tussen Europa en de Middellandse Zee. Liever geen tegenstelling tussen Noord- en Zuid-Europa, zegt Thierry Fabre, programmadirecteur van het Mucem: het beeld van een ‘Latijns rijk’ zou vooral door het noorden als een oorlogsverklaring worden opgevat. Europa heeft volgens Fabre een natuurlijke neiging om zich naar de Middellandse Zee te richten, maar deze neiging heeft na Goethe, de Egyptische veldtocht van Napoleon en de mode van het oriëntalisme wel enige historische aderverkalking opgelopen. Fabre verafschuwt ‘het gepraat over het mediterrane en de wieg der beschaving’. De wederopleving van de hang naar de Middellandse Zee is niet tegen het noorden gericht, maar heeft te maken met de geldingsdrang van een te vaak miskende eigenheid. [[Het mediterrane is voor hem een sterke ‘narratieve identiteit’]], bestaande uit gemeenschappelijke verhalen en beelden – hij kent geen soortgelijke Atlantische of Baltische, maar wel een vergelijkbare Caraïbische voorstellingswereld.
De democratische revolutie in de Noord-Afrikaanse landen, met de bijbehorende politieke instabiliteit, is voor Fabre een bevestiging van het feit dat de wind weer uit het zuiden waait. Sinds de eerste mediterrane dromen van Franse oersocialisten als Saint-Simon tot het enthousiasme bij Nietzsche voor Carmen of Picasso's zonnehymnen, zo wordt in het Mucem met enige willekeur beweerd, is aan de zuidrand van Europa een nieuwe culturele horizon ontstaan, wier gaten nu van het zuiden uit gesloten moeten worden en wier politieke consolidatie noodzakelijk is. Welke bijdrage het Mucem daaraan kan leveren, zal ervan afhangen, hoe ver het museum over de schaduw van zijn eigen vage bestemming heen kan springen. De onverwachts grote toeloop van 350.000 bezoekers sinds de opening is een succes, maar nog geen argument. Op een beslissend moment in de geschiedenis van Europa gaan Marseille en zijn museum echter een mogelijke toekomst tegemoet, die niet alleen door de stad zelf zal worden bepaald.
