Kies een taal
De volledige ommezwaai van de Amerikaanse president Barack Obama over zijn besluit een gewapende aanval op het regime van Bashar al-Assad in Syrië uit te voeren, illustreert de aarzeling van de Verenigde Staten om hun gezag in het Middellandse Zeegebied te handhaven. Het Amerikaanse Congres zou natuurlijk groen licht kunnen geven, maar de afwijzing door het Britse parlement van een dergelijk ingrijpen heeft de Verenigde Staten in een geïsoleerde positie geplaatst. En behalve Groot-Brittannië, hebben ook Duitsland, Italië, en Polen hun bedenkingen, waardoor Frankrijk op het Europese schaakbord in een eenzame hoek is gedrukt.
Dat niemand wil sterven voor Syrië is ook te wijten aan de ontwikkeling van de status van de Middellandse Zeeregio. Het gebied, dat eeuwenlang het culturele, commerciële en politieke epicentrum van de wereld was, lijkt tegenwoordig versnipperd te zijn en een gemeenschappelijk toekomstbeeld te ontberen, die zo nodig is binnen de ‘mondialisering’ die het nieuwe ritme van de wereld aangeeft. [[Tegenwoordig wordt de werelddynamiek aangezwengeld door het gebied rond een andere zee, die van China]].
Er zijn heel wat voorbeelden te noemen over dit verlies aan invloed. Te beginnen met de ontwikkeling van de ‘Arabische lentes’ die zoveel hoop deden opleven. In Egypte wierp een militaire staatsgreep, gesteund door de meerderheid van de bevolking, de president omver. Een president die afkomstig was uit de gelederen van de Moslimbroeders en die de neiging had alle macht binnen zijn partij te willen houden. Maar de toekomst blijft gezien de ernstige economische crisis uiterst onzeker.
De burgeroorlog in Syrië heeft zich inmiddels tot een tragedie ontwikkeld die de hele regio bedreigt, waaronder het fragiele buurland Libanon. De mogelijke oplossingen voor het Israëlisch-Palestijnse conflict zijn eerder hoop dan werkelijkheid. In Noord-Afrika is de huidige staat van de politiek niet bevorderlijk voor de economische ontwikkeling. Zelfs Turkije, dat tot voor kort nog gold als een voorbeeld van stabiliteit, ziet zich geconfronteerd met betogingen die soms gewelddadig verlopen.
In het noorden is de situatie ook moeilijk: door de schuldencrisis zien de Europese Middellandse Zeelanden, die dachten zich dankzij de EU te kunnen ontwikkelen, hun lot bepaald worden door een trojka van internationale geldschieters, die zich verder niet bekommeren om de regionale economische ontwikkeling van het gebied.
Geslotenheid
Het is waar dat binnen de nieuwe, door de mondialisering getekende geografische indeling, het Middellandse Zeegebied er door zijn drie strategische doorgangspunten gesloten uitziet. Deze zijn in het westen de Straat van Gibraltar, in het zuidoosten het Suezkanaal met zijn tankerroute en in het noordwesten de Dardannellen. Ooit zorgde deze geslotenheid voor een vereenvoudigde de controle van het maritieme verkeer en was het een belangrijke strategische troef, maar tegenwoordig is dat niet langer het geval.
[[Het gebied is niet meer het middelpunt van de wereld en het blijft bovendien buitengewoon heterogeen]]. De bevolking in de 22 landen bestaat uit 475 miljoen mensen met zeer verschillende religieuze en culturele achtergronden: christenen, moslims, joden, Europeanen, Turken, Arabieren, Berbers, Israëli’s enz. Aan de noordkant van de zee wordt de militaire eenheid gewaarborgd door de NAVO. De Amerikanen zijn daarbij dominant aangezien hun zesde vloot een doorslaggevende rol speelt op gebied van veiligheid. Maar voor hoelang nog? Washington steekt zijn wens om zich uit de regio terug te trekken, niet onder stoelen of banken, waardoor de invloed van de NAVO er snel zal afnemen.
Europa slaagt er echter nog niet in, voor zover dat nodig is, de Amerikaanse leegte op te vullen. Hoewel de EU na de instorting van de USSR een belangrijke rol speelde bij de hulp aan Oost-Europa, werd het zuiden verwaarloosd. Die zwakte in het Europese leiderschap heeft als gevolg dat er een gefragmenteerde regio is ontstaan waarbinnen de verschillende landen ruziën over de macht. Saoedi-Arabië, Iran, Turkije (lid van de NAVO en kandidaat-lid van de Europese Unie), en Egypte willen een zo groot mogelijke invloed uitoefenen in een Midden-Oosten waarin Israël een onafhankelijke rol speelt. In Noord-Afrika maakt de rivaliteit tussen Marokko en Algerije iedere regionale samenwerking onmogelijk.
Europa heeft desondanks een aantal initiatieven genomen, waarvan de meest ambitieuze de oprichting is van een Unie voor het Middellandse Zeegebied (of Mediterrane Unie, MU) die niet minder dan 43 leden telt (de inmiddels 28 leden van de EU en Albanië, Algerije, Bosnië-Herzegovina, Egypte, Israël, Jordanië, Libanon, Mauritanië, Monaco, Montenegro, Marokko, de Palestijnse Autoriteit, Syrië, Tunesië en Turkije)! Maar door zijn omvang en zijn bestuur komt deze unie nauwelijks tot daden. De belangen van de lidstaten lopen teveel uiteen. Het Schengengebied verdeelt het Middellandse Zeegebied, net als het landbouwprotectionisme.
Energie-unie
Is er dan geen enkele hoop voor de Middellandse Zeeregio om opnieuw een economische grootmacht te worden? Op korte termijn zeker niet, maar voor de lange termijn wijst alles in die richting. Want de onderliggende redenen die leidden tot het ontstaan van de ‘Arabische lentes’ blijven onveranderd, net als destijds de motivatie van de Middellandse Zeelanden om lid te worden van de EU: een hogere levensstandaard in een veilige en democratische omgeving. De geostrategische belangen zijn tegenwoordig niet zo groot meer als twintig jaar geleden, en het Middellandse Zeegebied kan dus op termijn opnieuw een belangrijk economisch centrum worden.
Een eerste stap zou een energie-unie kunnen zijn die de onafhankelijkheid van het Middellandse Zeegebied aan de hele UPM zou kunnen garanderen door overeenkomsten te bewerkstelligen tussen producerende landen (van fossiele brandstoffen, maar ook van duurzame energie) en consumerende landen.
Daarmee zou de Europese afhankelijkheid van Rusland worden teruggedrongen. De EU is de enige entiteit die in staat is die een degelijke unie kunnen organiseren en er bestaan nu al vergelijkbare samenwerkingsverbanden, het is voldoende om die te intensiveren. En naast natuurlijke bronnen bestaat er een groot landbouwpotentieel en een toeristische sector die op een duurzame manier ontwikkeld kunnen worden.
[[Het ligt niet in de aard van Europa om ‘met harde hand’ op te treden]]. Daarentegen heeft Europa de middelen om met ‘soft power’ zijn streven naar vreedzame oplossingen te realiseren. Zo kan door middel van bestaande bilaterale en multilaterale akkoorden samenwerking op regionaal niveau steeds verder worden uitgebreid. Maar daarvoor zal Europa zelf een eenheid moeten vinden waar het tot nu toe aan ontbreekt vanwege de twijfels waardoor de schuldencrisis is ontstaan.
Maar een dergelijk project lijkt binnen de huidige context een utopie zolang de strijd tussen de regionale mogendheden – Saoedi-Arabië, Turkije, Iran en hun respectievelijke bondgenoten – de zuidkust van de Middellandse Zee langdurig dreigt te destabiliseren en waarvan Syrië momenteel het bloedige toneel is.
