Kies een taal
Op 29 september wordt in Oostenrijk de ‘Nationalrat’ (het nationale parlement) gekozen. Om de Oostenrijkse politiek beter te kunnen begrijpen, moeten twee factoren uit de doeken worden gedaan, die veel kunnen verhelderen.
In de eerste plaats woont een kwart van alle Oostenrijkers in Wenen. Wenen domineert de rest van het land, zoals in Europa verder eigenlijk alleen Londen dat met Engeland doet. In Duitsland heb je naast Berlijn ook nog de niet oninteressante steden Hamburg en München, de overige Oostenrijkse provinciale hoofdsteden heten daarentegen Graz, Linz en Salzburg, en hebben tussen de 100.000 en 250.000 inwoners, of zelfs nog minder. Wenen kent in vergelijking daarmee 23 districten; één daarvan heet Favoriten, en alleen daar al wonen bijna 180.000 mensen.
In de tweede plaats bestaat 'Wenen' vooral uit de binnenstad, althans in politieke zin. Binnen de drie vierkante kilometer van het eerste district zijn de meeste ministeries gehuisvest, evenals de Hofburg (de residentie van de president) en het parlement. Ambtenaren, afgevaardigden en ministers van verschillende partijen eten 's middags gezamenlijk of met journalisten. Deze Oostenrijkse bijzonderheid, dit gekonkel, moet de waarnemer goed tot zich laten doordringen. Hier ken je mensen die je niet mag, “van het wegkijken”, maar je kent ze. Hier kent iedereen iedereen. Deze drie vierkante kilometer, dat is het politieke Oostenrijk.
Het is dus geen wonder dat de partijen op veel fundamentele punten helemaal niet zo veel van elkaar verschillen. De lijstaanvoerders zijn echter wél heel verschillens.
De SPÖ [sociaal-democratische partij] levert sinds 2007 de bondskanselier. Werner Faymann is een van de ondoorzichtigste persoonlijkheden die de SPÖ ooit als leider heeft gehad. Hij heeft het voorkomen van een spaarbankdirecteur is hij een kleurloze man van het volk, een raadsel dat iedereen wel prima vindt.
Niet minder katholiek dan het Vaticaan
Niet veel opwindender is zijn conservatieve uitdager Michael Spindelegger [ÖVP, Oostenrijkse Volkspartij, conservatief], waarmee Faymann nu vijf jaar in een 'brede coalitie' heeft gezeten. Hij is net als alle ÖVP-leiders streng katholiek en zeer beheerst. Hij gaat 's ochtends om zeven uur van huis en komt 's avonds tegen half elf weer terug. Hij is een ambtenaar van de macht, een niet te onderschatten man. Hij lijkt in zoverre te zijn opgewassen tegen de in de ÖVP voortdurend broeiende strijd tussen de provincies (de 'Länder') en het centrum, dat hij voor compromissen zorgt, tactisch slimme benoemingen doet en met de invloedrijkste conservatieven net zo intensief overlegt als met de Weense aartsbisschop, kardinaal Christoph Schönborn.
Dat is namelijk ook Oostenrijk: toen Werner Faymann een paar jaar geleden de natie toesprak, kreeg de president daarna als eerste een hand, vervolgens de kardinaal en pas in laatste instantie de ministers. Oostenrijk is in machtspolitiek opzicht niet veel minder katholiek dan het Vaticaan.
De Oostenrijkse politiek biedt echter veel meer vermaak als je de blik op de oppositiebankjes richt. Hier vallen twee personen met name op. Aan de ene kant oppositieleider Heinz-Christian Strache van de FPÖ Freiheitliche Partei Österreichs, de Oostenrijkse Vrijheidspartij van de vroegere extreemrechtse leider Jörg Haider), aan de andere kant de Oostenrijks-Canadese Magna-miljardair Frank Stronach, die met een eigen lijst aan de verkiezingen deelneemt, nadat hij – met wat voor argumenten dan ook – afgevaardigden uit andere partijen binnenboord had weten te halen, naast een paar politieke gelukszoekers.
Voorstander van de doodstraf
Waarnemers die uit zijn op een beetje opwinding moeten hun blik zeker op Strache en Stronach richten. De als tandtechnicus opgeleide Strache was in zijn jeugd lid van ultrarechtse groeperingen, slaat al jaren opruiende taal tegen buitenlanders uit, protesteert tegen de voorgenomen bouw van een moskee door met een groot kruis rond te lopen, en is nu in het kader van een ‘positieve campagne’ op verkiezingsposters te zien, waarop hij onder de slogan “Heb je naasten lief!” naast een oude vrouw staat, die hem zachtjes onder zijn kin streelt.
Weinig mensen in Oostenrijk worden zó gehaat als hij, en tot op zekere hoogte is dat terecht, want zijn politieke standpunten zijn buitengewoon problematisch, en een paar mensen uit zijn partij zijn potentiële klanten voor de openbare aanklager of voor de zenuwarts. Komisch genoeg komt hij persoonlijk, als er geen camera's in de buurt zijn, heel sympathiek over. Maar dat was bij Pim Fortuyn ook het geval.
Frank Stronach is 85 en de geestelijke erfgenaam van Richard Lugner. Lugner nodigt ieder jaar voor veel geld een prominente wereldburger uit in zijn opera-loge, steelt de show met ruim vijftig jaar jongere vriendinnen, maakt zich bij iedere gelegenheid belachelijk en wilde in 1988 president worden. Hij kreeg toen tien procent van de stemmen, ongeveer wat nu ook voor Stronach in het verschiet ligt. Stronach is voorstander van de doodsstraf “voor beroepsmoordenaars”, heeft er geen bezwaar tegen door de NSA te worden bespioneerd, en ontbloot voor krantenverslaggeefsters spontaan het bovenlijf. Zijn optredens in televisiestudio's zijn nu al legendarisch. Hij laat niemand anders aan het woord komen, tutoyeert de presentatoren en beledigt het publiek. Het is leuk om naar hem te kijken.
Ja, het is momenteel sowieso leuk om in Oostenrijk te zijn. En we zullen opnieuw krijgen wat we hebben verdiend: stilstand, gebrek aan visie, saaiheid. De 'brede coalitie'. Zoals het in de 68 jaar na de oorlog nu al veertig jaar het geval is geweest.
Vanuit Wenen bezien
Laatste peilingen
“Wie zou er met wie kunnen regeren”, vraagt Die Presse zich af met het oog op de parlementsverkiezingen die op 29 september zullen plaatsvinden.
Het Oostenrijkse dagblad meent dat een veelkleurige coalitie van een veelheid kleine partijen het voordeel zou hebben van een bepaalde conintuïteit, maar zou wel hervormingen afremmen. Een coalitie van drie partijen zou welsiwaar iets nieuws betekenen, maar ook instabiliteit. Als de huidige coalitie tussen SPÖ en ÖVP haar meerderheid zou verliezen, is een coalitie met de Groenen het meest voor de hand liggende alternatief, gesteund door de linkerflank van de SPÖ.
Volgens de peilingen is het uitgesloten dat een rood-groene coalitie (SPÖ-Groenen) ou zwart-blauwe coalitie (extreemrechts-conservatief) het licht zal zien.
Mocht er een coalition tussen ÖVP-FPÖ-BZÖ (conservatief - extreemrechts populistisch - rechts populistisch) komen, dan is de kans groot dat de immigratiewetgeving verhard zal worden.
Wat de bondskanselarij betreft, schrijft Die Presse dat de ÖVP-kandidaat Michael Spindelegger hier alleen aanspraak op kan maken als er een coalitie wordt gesmeed met de FPÖ en de ultraconservatieve partij Team Stronach, maar dat zou
bijna onoverkomelijke problemen opleveren met Europa.
