Vaarwel, verzorgingsstaat

Het belangrijkste bericht van de afgelopen tijd was geen voorpaginanieuws. Het kwam van de nieuwe Nederlandse koning tijdens de officiële opening van het parlementaire jaar [tijdens de Troonrede, red.] die aankondigde dat *“de klassieke verzorgingsstaat zal worden vervangen door een participatiesamenleving”. Met andere woorden, er zal een einde aan een onaantastbaar geacht systeem komen zonder dat daarvoor een alternatief wordt geboden.

Dat waren niet de woorden van koning Willem-Alexander, maar van de regering, door wie de toespraak is geschreven. Niet een regering van conservatieven als Thatcher of Merkel, maar van liberalen en sociaaldemocraten. De toelichting kwam in de alinea die volgde: “De omslag naar een participatiesamenleving is in het bijzonder zichtbaar in de sociale zekerheid en in de langdurige zorg. De klassieke verzorgingsstaat uit de tweede helft van de twintigste eeuw heeft juist op deze terreinen regelingen voortgebracht die in hun huidige vorm onhoudbaar zijn.”

Opgeheven vingertje Nederland

Uitleg nodig? Het is allemaal een kwestie van cijfers. Nederland, dat er met een opgeheven vingertje op hamerde dat de Zuid-Europese landen hun verplichtingen moesten nakomen, zal er dit jaar niet in slagen het begrotingstekort onder de gestelde limiet te houden. De economische groei neemt af met 1,25 procent en de koopkracht van de burgers met een 0,5 procent. Daardoor ziet de regering zich genoodzaakt 6 miljard euro te bezuinigen. Koning Willem-Alexander zei erop te vertrouwen dat “een sterk, zelfbewust volk in staat zal zijn zich aan deze veranderingen aan te passen”.

Waar het in deze boodschap om draait, is dat het niet gaat om een simpele aanpassing aan buitengewone omstandigheden waarna alles weer bij het oude zal zijn. Nee, het gaat om een wezenlijke omslag, om het leggen van de fundamenten voor een nieuwe samenleving, een ander systeem omdat het huidige niet meer voldoet, het vervangen van de verzorgingsstaat door een geheel nieuw model dat wordt aangeduid als de “participatiesamenleving”.

Taken bij burger

Participatiesamenleving, wat houdt dat in? Dat houdt in dat de burgers een groot aantal taken en verantwoordelijkheden op zich nemen die tot nu toe bij de staat lagen, vooral waar het gaat om hun eigen toekomst en die van hun kinderen. De staat zal blijven zorgen voor elementaire sociale voorzieningen, maar van iedere burger zal een grotere bijdrage worden gevraagd, zowel voor zichzelf als voor zijn omgeving, zoals familieleden, buren en naasten. Vandaar de term ”participatief”.

Vadertje Staat kan de lasten niet langer dragen, want de overheidsfinanciën staan er slecht voor. En die staan er slecht voor, omdat de verzorgingsstaat is gebaseerd op onjuiste aannames en ik zou zelfs willen zeggen, op bedrog. De hele verzorgingsstaat stoelt op een “sociaal contract”, een verdrag tussen alle burgers, rijk en arm, jong en oud, om baten en lasten zo eerlijk mogelijk te verdelen.

Cijfers gemanipuleerd in eigen voordeel

Maar in plaats van dit verdrag na te leven hebben vorige generaties de cijfers in eigen voordeel gemanipuleerd. Dit blijkt overduidelijk uit het volgende voorbeeld: een ouderdomspensioen werd in Spanje aanvankelijk berekend op basis van de premie die in de laatste twee jaar van het werkzame leven, dat wil zeggen de jaren waarin iemand het meeste verdiende, was afgedragen. Vervolgens werden dat de laatste acht jaar, wat heel veel is.

Geen wonder dat de sociale zekerheid failliet dreigt te gaan door het onverantwoordelijke gedrag van politici die van de verzorgingsstaat een reusachtig piramidespel à la Bernie Madoff hebben gemaakt, waarbij uitkeringen niet zijn gebaseerd op de premies die door de verzekerden zijn afgedragen maar op premies van toekomstige verzekerden, wier aantal steeds verder afneemt.

Europese paradijsje bestaat niet meer

Na de instorting van de communistische utopie hebben we nu te maken met de instorting van de sociaaldemocratische utopie, waarin een vrije markteconomie werd gekoppeld aan allerhande sociale voorzieningen. Het systeem leek daardoor degelijker en maakte Europa aantrekkelijk voor miljoenen Afrikanen, Aziaten en Zuid-Amerikanen die bereid bleken hierheen te komen.

Het Europese paradijs bestaat echter niet meer, ook niet voor Europeanen. Europa is bankroet, met uitzondering van Duitsland en Scandinavië, waar tijdig maatregelen zijn genomen om te voorkomen dat ze de piramide over zich heen zouden krijgen. En die verlangen nu hetzelfde van degenen die het allemaal niet hebben zien aankomen.

Teruggaan naar voedselbonnen?

Wat we nu zien is een nieuwe cyclus en misschien zelfs wel een nieuw tijdperk, dat aanpassing vereist aan de veranderde omstandigheden in onze landen en in de rest van de wereld. We kunnen niet dezelfde pensioenen houden als die waarvoor we premie hebben betaald als de levensverwachting is toegenomen, of automatisch salarissen blijven verhogen als het slecht gaat met het bedrijf waar we werken. We kunnen geen staatsinstellingen in stand houden met als enig doel familie en vrienden aan een inkomen te helpen of doorgaan alsof er de afgelopen decennia niets is gebeurd.

De welvaart verplaatst zich van Europa naar opkomende economieën. Onze middenklasse wordt ingehaald door Aziaten en Zuid-Amerikanen die tot diezelfde groep willen gaan behoren. Betekent dit dat we teruggaan naar de voedselbonnen en armoede van net na de oorlog? Nee. Het betekent dat onze jongeren het minder goed zullen hebben dan hun ouders, maar heel wat beter dan hun grootouders. Of anders gezegd: dat het afgelopen is met meer geld uitgeven dan je hebt, wat overigens nogal voor de hand ligt. Ook al worden we omringd door vakbondsleiders die willen dat alles bij het oude blijft en door linkse partijen die conservatiever zijn dan ooit.