Kies een taal
Ik heb het gevoel dat ik dit al eens eerder heb meegemaakt. Een klein landje dat in problemen verkeert. Tot over zijn oren in de schulden en met nagenoeg geen zicht op verbetering. Er is niemand die het land geld wil lenen, terwijl de politieke leiders - met de verkiezingen in aantocht - bij hoog en laag volhouden dat alles goed gaat. Vervolgens komt de reactie uit Brussel die de situatie redt, want een land dat failliet gaat zou de hele eurozone in zijn val meeslepen. Een half jaar geleden ging het om Griekenland, nu om Ierland.
Portugal, Spanje en Italië zijn de volgende op de lijst. De economische crisis van de afgelopen twee jaar heeft op meedogenloze wijze alle mankementen van het Europese project aan het licht gebracht. Zolang de eurozone zich in opgaande lijn ontwikkelde, werden alle eurolanden door de kredietgevers gelijk behandeld. Het maakte niet uit of de groei werd gegenereerd door een trage 2CV (Griekenland) of door een slee met een achtcilinder turbomotor (Duitsland). Toen in 2008 de crisis uitbrak, gingen de kredietgevers uiteindelijk onder de motorkap kijken en kwamen ze erachter dat het fenomeen ´gemeenschappelijke Europese motor´ niet bestond.
Dagenlang scandeerden de Ieren hardnekkig hun leuze "Ourselves Alone", die nog dateerde uit de strijd voor de onafhankelijkheid. Om uiteindelijk, onder druk van de belangrijkste hoofdsteden van de EU, toch te capituleren. En zo zullen de komende weken enkele tientallen miljarden euro´s aan EU-steun naar Dublin worden gesluisd.
Griekenland en Ierland voorlopers op hun manier
Hierbij geldt natuurlijk: voor niets gaat de zon op, en dat is eigenlijk begrijpelijk. Berlijn en Parijs hebben voorwaarden verbonden aan de steun om te voorkomen dat het geld verspild wordt. Net als bij Griekenland het geval was, moet Ierland specifieke maatregelen nemen in ruil voor de lening, zoals het verhogen van de vennootschapsbelasting en de btw, snijden in de begroting en bevriezen van de ambtenarensalarissen.
Dat er op die manier een Europese controletoren ontstaat die toezicht uitoefent op het economische beleid van de Unie en aangeeft welke fiscale en begrotingsmaatregelen er moeten worden genomen, lijkt een natuurlijk en logisch gevolg te zijn van het feit dat de eurozone een gemeenschappelijke munt heeft.
Zo worden Griekenland en Ierland, enigszins tegen wil en dank, de wegbereiders van de Europese integratie, die in sneltreinvaart tot stand komt onder druk van deskundigen van de Europese Centrale Bank. Daarmee is de Unie er eindelijk in geslaagd afstand te nemen van haar - hachelijke - stapsgewijze besluitvormingsproces in samenspraak met de burgers, dat eerder al roet in het eten had gegooid voor de plannen van de Ierse autoriteiten.
Een geleide democratie brengt evenwel problemen met zich mee. Enerzijds vinden velen van ons het vanzelfsprekend dat alleen degenen die door middel van een verkiezingsproces worden gekozen, onze leiders mogen zijn. Anderzijds is het bedrijfsleven steeds meer bereid de machtssfeer van de overheid los te zien van de invloed van de verkiezingen.
Aan het eind van de jaren 70 gebruikte David Marquand, een Britse wetenschapper en later Labour-parlementslid, de term "democratisch tekort" om het functioneren van de Europese Gemeenschap te beschrijven. Hoewel hij de efficiency van de eurocraten uit die tijd prees, betreurde hij dat de relatie tussen kiezer en gekozene tekortkomingen vertoonde. Hij waarschuwde toen voor het scenario dat eurocraten het besluitvormingsproces naar zich toe zouden trekken. Dit zou zonder meer tot een verwerping van de Europese instellingen kunnen leiden, omdat de Europese burgers zich er dan niet langer mee zouden kunnen vereenzelvigen.
Een bureaucratie die uitloopt op een Unie zonder burgers
Ondanks alle verklaringen van goede wil wordt Brussel dertig jaar na dato nog altijd geplaagd door ditzelfde 'democratische tekort'. Het zou van moed getuigen als er nu een referendum wordt georganiseerd over het Europese project, ook al zou dit op een verkiezingsnederlaag kunnen uitlopen. De uitkomst van een dergelijke raadpleging zou weleens heel negatief kunnen uitpakken voor de eurocraten, vooral op dit moment, nu zij zich onder het voorwendsel van een economische crisis extra bevoegdheden toe-eigenen die tot nu toe waren voorbehouden aan democratisch gekozen regeringen. Het zijn daarbij natuurlijk de zwakste regeringen die het doelwit zijn. En dat is niet voor niets. Hoewel de Duitsers jarenlang de regels van het stabiliteits- en groeipact hebben overtreden, haalde niemand in Brussel het in zijn hoofd om Berlijn begrotingsingrepen of belastingmaatregelen voor te schrijven.
Binnen de lidstaten beginnen verzetsbewegingen de kop op te steken. In de nacht van 15 op 16 november hebben de EP-leden de ontwerpbegroting van de EU verworpen; dat was sinds 1988 niet voorgekomen. De Britten hebben zich samen met een groep bondgenoten verzet tegen de Europese Commissie, door met name te weigeren de discussie over de invoering van een Europese belasting aan te gaan. Door deze belasting zouden de bijdragen van de lidstaten aan de communautaire begroting omlaag kunnen, terwijl de Europese Commissie onafhankelijker zou worden.
Als er zo´n belasting wordt ingesteld, dan zou de Unie in principe geen lidstaten meer nodig hebben. Erger nog: als we Max Weber mogen geloven, dan mondt iedere bureaucratie in ontwikkeling (in dit geval de Europese bureaucratie) op een gegeven moment uit in een complete autonomie, waarbij men de burgers kan missen. Dat moment is misschien niet zo ver weg. Tenzij de lidstaten voor die tijd zélf hun lidmaatschapskaart van de Unie inleveren.
