Geef Merkel en Lagarde de leiding

Stel je over een maand of twaalf eens een Europese Unie voor die wordt geleid door Angela Merkel en Christine Lagarde. Dat zou zeker de aandacht van de wereld trekken, en de Amerikanen en Aziaten zouden zich afvragen of Europa eindelijk orde op zaken gaat stellen.

Jammer genoeg is dit een uiterst onwaarschijnlijk scenario. Op grond van de excentrieke manier waarop de Europese Unie de topposities verdeelt, kán het niet eens gebeuren. En met hun ondoorzichtige en tegenstrijdige ideeën over de rol van Europa op het wereldtoneel ziet het ernaar uit dat de leiders van de 28 lidstaten van de Europese Unie het ook niet zúllen laten gebeuren.

Wat een gemiste kans! In de persoon van mevrouw Merkel, die zojuist een klinkende overwinning heeft geboekt bij de Duitse parlementsverkiezingen en trots is op haar prestaties als de belangrijkste beleidsmaker tijdens de crisis in de eurozone, dient zich een zeer goed gekwalificeerde kandidaat aan om Herman Van Rompuy te vervangen als president van de Europese Raad, het forum waar de Europese regeringshoofden met elkaar plegen te overleggen.

Meesterzet

En mevrouw Lagarde, de managing director van het Internationale Monetaire Fonds en een vroegere minister van Financiën van Frankrijk, is een prima keuze om in de schoenen te treden van José Manuel Barroso als voorzitter van de Europese Commissie, het uitvoerend lichaam van de EU.

Het overhandigen van de teugels van de EU aan dit duo zou een meesterzet zijn. [[Het zou de macht toevertrouwen aan twee van Europa's meest internationaal gerespecteerde beleidsmakers.]] Het zou op stoutmoedige wijze blijk geven van de Europese bereidheid om vrouwen een belangrijke rol te laten spelen in het openbare leven. En tenslotte zou het een symbool zijn van het Frans-Duitse bondgenootschap, zonder welke de EU als een paard zonder ruiter is.

Om te begrijpen waarom dit slechts een luchtkasteel kan zijn, moeten we de woorden van Van Rompuy onder de loep nemen. In een onbewaakt moment heeft hij ooit eens gezegd dat zijn charisma “dikwijls onderschat” wordt. Daarmee gaf hij ongewild te kennen dat het nooit de bedoeling is geweest het presidentschap van de Europese Raad te laten bekleden door iemand die ernaar streeft om de nationale leiders van het blok te overschaduwen. Zo iemand zou bij diners op Europese topconferenties al vóór de derde gang worden afgeserveerd. In plaats daarvan moet de president “oplossingsgericht” zijn, altijd “op zoek zijn naar compromissen”, en “een bruggenbouwer” zijn.

Briljante bureaucraat

Als het hierover gaat weet Van Rompuy, een filosofisch ingestelde Belgische christendemocraat, waar hij het over heeft. Hij is de enige persoon die het voltijds presidentschap van de Europese Raad tot nu toe heeft bekleed, een post die in 2009 werd gecreëerd. De Europese leiders benoemden hem omdat ze een voorzitter wilden en geen directeur. Zij gaven ook de voorkeur aan iemand uit een middelgroot of klein land, die niet buiten zijn schoenen zou lopen van verwaandheid. Een wereldwijd bekende persoonlijkheid als de voormalige Britse premier Tony Blair was precies wat ze niet in gedachten hadden. Om dezelfde reden maakt ook Merkel geen schijn van kans – ook al heeft ze er nooit op gezinspeeld dat ze het erop zou willen wagen.

Kwesties die te maken hebben met geografisch, nationaal, politiek en seksenevenwicht zijn van het grootste belang als de EU om de vijf jaar haar hoogste posities verdeelt. Nu de Italiaan Mario Draghi bijvoorbeeld het presidentschap van de Europese Centrale Bank bekleedt, is moeilijk in te zien hoe de vroegere Italiaanse premier en EU-commissaris Mario Monti Van Rompuy zou kunnen opvolgen, of hoe Franco Frattini, een voormalige minister van Buitenlandse Zaken van Italië en eveneens een ex-Commissaris, de Deen Fogh Rasmussen zou kunnen opvolgen als de volgende secretaris-generaal van de NAVO (nog een baan die volgend jaar vrij komt en altijd naar een Europeaan gaat). Hoe dan ook, zou de EU er werkelijk verstandig aan doen Monti te benoemen, een briljante bureaucraat wiens kortstondige politieke carrière in vlammen opging, of om de zaak van Frattini te bepleiten, een vroegere handlanger van de veroordeelde crimineel Silvio Berlusconi?

Teleurstellende benoemingen

Nationale leiders zullen het selectieproces voor de opvolging van Van Rompuy willen beheersen, maar wellicht meer moeite hebben hun wil op te leggen als het gaat om de keuze van de Commissievoorzitter en de Hoge Vertegenwoordiger voor het buitenlands beleid van de EU, een post die in 2009 naar de Britse Lady Ashton is gegaan. Volgens de bepalingen van het Europees Verdrag zullen deze benoemingen de goedkeuring moeten krijgen van het Europees Parlement. De leiders zullen daarom moeten luisteren naar de partijen die daarin zullen zijn vertegenwoordigd na de verkiezingen van mei volgend jaar.

Dit lijkt misschien een knieval voor de democratische verantwoordingsplicht, maar in de praktijk zal er een ernstig risico bestaan van verwarring en teleurstellende benoemingen. Ieder van de vier grootste transnationale politieke partijen – centrumrechts, centrumlinks, liberalen en groenen – is van plan de komende weken en maanden een kandidaat voor het voorzitterschap van de Commissie te presenteren. Na de Europese verkiezingen zal de zegevierende groepering de nationale leiders oproepen haar kandidaat te aanvaarden. Op grond van het beproefde afvalsysteem van de EU zal de baan van Hoge Vertegenwoordiger dan naar iemand gaan die lid is van de als tweede of derde geëindigde partij. Het voorzitterschap van het Europees Parlement (de EU heeft vreselijk veel van dit soort posities) zal op dezelfde manier worden vergeven.

Ordinaire machtsstrijd

Het is natuurlijk mogelijk dat de nationale leiders de kandidaat van de zegevierende partij niet als voorzitter van de Commissie willen. Het gevolg zou een ordinaire machtsstrijd zijn tussen de regeringsleiders en het Europees Parlement, een vooruitzicht dat de Europeanen zeker zal vervreemden van de Europese instellingen, die toch al als naar binnen gekeerd en wereldvreemd worden gezien. Het is evengoed mogelijk dat de kandidaat die de post van Hoge Vertegenwoordiger krijgt aangeboden deze zal afwijzen, omdat hij of zij een grotere prijs op het oog heeft in de nationale politiek. In 2009 was de socialistische groepering vóór David Miliband, de toenmalige Britse minister van Buitenlandse Zaken. Hij zou een goede keuze zijn geweest, maar bedankte vriendelijk voor de eer. Bij wijze van karikatuur van een goed doordacht besluit kozen de Europese leiders vervolgens voor Lady Ashton, die geen enkele ervaring had op dit gebied en zichzelf op geen enkele manier geschikt achtte voor de functie.

Zolang nationale leiders verlangen naar het licht van de schijnwerpers en koehandel het benoemingsproces domineert, zal de EU vreemde keuzes blijven maken voor haar topposities. Misschien hebben de leiders het ook liever zo. Maar zoals een oude Amerikaanse cartoon zegt: wat een beroerde manier om de boel te besturen!