Kies een taal
Stel je voor dat er morgen gemeenteraadsverkiezingen worden gehouden. Je maakt de balans op van wat de partijen die in je gemeente aan de macht zijn hebben gepresteerd, en onderzoekt welke alternatieven de oppositiepartijen te bieden hebben. Op grond van deze analyse breng je je stem uit.
Stel je dan nu eens voor dat de autoriteiten die verantwoordelijk zijn voor de stembusgang op de verkiezingsavond een verbazingwekkende mededeling doen: “Door een reeks administratieve, computer- en communicatiefouten waren de vandaag gehouden verkiezingen geen gemeenteraads- maar parlementsverkiezingen. Wij hebben besloten om de stemmen die de kandidaten van elke partij in alle gemeenten van één provincie hebben behaald, bij elkaar op te tellen, en op basis daarvan de leden van het Congres van Afgevaardigden [Congreso de los Diputados, de Spaanse tweede kamer] te benoemen, alsof het parlementsverkiezingen waren.”
Dat slaat toch nergens op? Toch is dit zo ongeveer het principe van de verkiezingen voor het Europees Parlement. De kiezers belonen en bestraffen de partijen die hieraan meedoen op basis van een analyse die uitsluitend nationaal gericht is. Een paar dagen lang ontleden politici en ´deskundigen´ de ´boodschap´ die de burgers aan de regering en de oppositie wilden ´overbrengen´. Maar al gauw beginnen de nieuwe Europarlementariërs heen en weer te reizen tussen Brussel en Straatsburg, vormen ze politieke fracties met andere afgevaardigden uit andere landen en nemen ze besluiten over kwesties waarvan ze zeker weten dat ze er over vijf jaar niet op zullen worden afgerekend door hun achterban.
Economische groei
De cijfers spreken voor zich. In de enquête die het CIS (Centrum voor Sociologisch Onderzoek) na de laatste Europese verkiezingen van 2009 [in Spanje] heeft gehouden, zei slechts 13,7 procent van de ondervraagden dat hun stem in de eerste plaats gebaseerd was op “thema´s die verband hielden met de Europese Unie en het Europees Parlement”, terwijl 58,6 procent erkende dat “de huidige politieke situatie in Spanje” bij hun keuze de doorslag had gegeven.
Volgens deze zelfde enquête vond slechts een op de drie Spanjaarden het bij de Europese verkiezingen belangrijker om te stemmen op de partij die de meerderheid in het Europees Parlement zou moeten krijgen dan om de Spaanse regering te belonen of af te straffen. Het is net als in het bizarre voorbeeld dat ik eerder aanhaalde: [[terwijl wij onze stem uitbrengen voor een bepaald type verkiezingen, hebben wij eigenlijk een heel andere verkiezing in ons hoofd]].
In een recent onderzoek heb ik mij verdiept in het aantal stemmen dat partijen hadden gekregen die aan minstens twee Europese verkiezingen hadden deelgenomen, en in de relatie tussen dit aantal stemmen en de toenmalige nationale en Europese omstandigheden. Ik heb daarbij kunnen vaststellen dat de economische groei in de Unie geen enkele invloed had op het verkiezingsresultaat van partijen die een Europees commissaris hadden geleverd.
Maar de situatie van de economie in de lidstaten afzonderlijk had wel degelijk invloed op de resultaten van partijen die deel uitmaakten van de nationale regering. En in tijden van economische crisis wordt het stemgedrag bij Europese verkiezingen nóg meer ingegeven door nationale factoren.
Enorme budgetten
Moeten wij ons hier zorgen over maken? We zouden kunnen denken dat aangezien de Europese Unie een unieke politieke structuur is, het niet verbazingwekkend is dat de manier waarop de Europeanen hun vertegenwoordigers binnen de Europese instellingen kiezen, ook uniek is.
En als we het Europees Parlement enkel beschouwen als een orgaan van pluralistische vertegenwoordiging van de voorkeuren van de Europese burgers binnen een complex systeem van besluitvorming over voornamelijk technische kwesties waarvan de inhoud maar van beperkt belang is voor deze zelfde burgers, dan is het niet erg dat de EP-leden op zo´n ´originele´ manier worden gekozen. Want aangezien het overgrote deel van de besluiten van het Parlement onderworpen is aan consensus tussen de grote politieke partijen, maakt het in feite weinig uit of de nationale contexten bij Europese verkiezingen de ene keer meer voordeel opleveren voor de sociaaldemocraten en de andere keer voor de conservatieven.
Maar als we de Europese Unie beschouwen als een plaats waar - steeds vaker - beslissingen worden genomen die betrekking hebben op de verdeling van enorme budgetten, waarover de burgers hun mening willen geven en waarbij ze de leiders die aan de wensen van de meerderheid voldoen willen belonen en degenen die dat niet doen willen afstraffen, dan is nationaal stemgedrag bij Europese verkiezingen wel degelijk een probleem.
Een probleem dat veel lijkt op het probleem dat zich zou voordoen als het Congres van Afgevaardigden zou worden benoemd volgens de bizarre procedure die ik hierboven beschreef. Hoe kun je Europese politici bestraffen die onder de maat presteren en hoe kun je programma's voor communautair beleid ondersteunen of beïnvloeden, als alle Europeanen hun vertegenwoordigers binnen de EU kiezen op grond van de populariteit van hun huidige nationale volksvertegenwoordigers?
Niemand weet of wij, Europeanen, op de middellange of lange termijn in staat zijn onze verkiezingen voor het Europees Parlement te ´normaliseren´. Persoonlijk ben ik daar sceptisch over. Maar als het ons niet lukt, dan vrees ik dat we ons erbij moeten neerleggen dat verdergaande politieke integratie, die tegenwoordig door velen als noodzakelijk wordt beschouwd, hand in hand zal gaan met het verlies van ons collectieve vermogen om invloed uit te oefenen op beleid dat ons direct aangaat.
