Nils Ušakovs, de Rus die Riga leidt

Een Kremlin-agent. Een mini-Poetin. De Russischtalige burgemeester van Riga, Nils Ušakovs, heeft alles al eens gehoord. De bijnamen tieren nog altijd welig, maar deren hem niet: “Ik doe gewoon mijn werk”, zegt de populaire politicus schouderophalend.
De partij Harmonie Centrum, die als pro-Russisch wordt beschouwd, is in Letland een wandelende paradox. Twee jaar geleden won Harmonie Centrum de parlementsverkiezingen, maar de partij moest toen in de oppositie blijven, omdat de ´Letse´ partijen er een verbond tegen sloten. Zij hadden maar één doel en dat was voorkomen dat de Russen de macht zouden grijpen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen op 1 juni 2013 behaalde Harmonie Centrum onder leiding van Nils Ušakovs de meerderheid.
Dit keer stond niets hen in de weg om in Riga de touwtjes in handen te nemen. “Inderdaad, 65 procent van degenen die op ons hebben gestemd is Russischtalig”, erkent Nils Ušakovs, die geen moeite doet om het imago van de partij als vertegenwoordiger van Russischtaligen te verdoezelen. De 37-jarige politicus haast zich echter om eraan toe te voegen dat 35 procent van de stemmers op Harmonie Centrum Lets was en dat dit de etnische samenstelling van Riga weerspiegelt. 42 procent van de inwoners van Riga spreekt Lets, de rest Russisch.

Zorgvuldig opgebouwd imago

Nils Ušakovs, die vier jaar geleden voor het eerst gekozen werd om de Letse hoofdstad te leiden, werd daarmee de jongste burgemeester van het land. Hij wekt de indruk dat we met een uiterst serieuze, jonge ondernemer te maken hebben. Uiteraard is er sprake van een zorgvuldig opgebouwd imago, waaraan hij zijn reputatie ontleent: een professional die urenlang kan praten over maatschappelijke projecten en zijn zorg voor de bewoners, waarbij hij zijn toehoorders in de ban houdt. Maar dan gaat de telefoon. Nils Ušakovs verontschuldigt zich, hij moet een radio-interview geven. De toon slaat volledig om en hij begint felle kritiek te uiten op de Letse partij Eenheid.
[[Nils Ušakovs is overal: in de pers, op televisie, op internet en op de sociale netwerken. Hij komt over als een bezorgde, sportieve en intellectuele politicus]]. Streng en autoritair. Een imago dat enkel verzacht wordt door katten, laat hij nu ook nog eens een dierenvriend zijn. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zijn twee katten, Kuzia en Muris, een Twitteraccount hebben om verslag te doen van hun luie leventje.

Staatloze Russischtaligen

Moet er een nieuwe locatie worden geopend? Nils Ušakovs heeft al veel lintjes doorgeknipt, maar hij wordt het nog niet moe. Heeft Riga een nieuwe machine aangekocht om sneeuw te smelten? Uiteraard is Nils Ušakovs de eerste die het apparaat bestuurt. Als Harmonie Centrum ´s avonds een bijeenkomst heeft, dan verschijnt hij daar meestal sportief gekleed, zodat het lijkt alsof hij dichter bij de gewone burger staat. Op 8 maart [Internationale Vrouwendag] deelt hij talloze rozen uit aan de vrouwen die bij de gemeenteraad van Riga werken. En als er een nieuw probleem opduikt, dan houdt Nils Ušakovs zich daar natuurlijk persoonlijk mee bezig, waarbij hij niet vergeet om ondertussen de media in te seinen.
Toch is deze voormalige journalist niet alleen uitgegroeid tot de populairste politicus in de stad; hij is ook echt een verbindende factor in Riga.
Als staatloze, zoals de Russischtaligen genoemd worden die na de onafhankelijkheid van Letland [in 1991] geen Lets staatsburgerschap hebben verkregen, is hij op zijn 23-ste tot Let genaturaliseerd. Een gebeurtenis die hij graag mag benadrukken in zijn biografie. “Ook mijn vader was staatloos en mijn moeder heeft nog altijd niet de Letse nationaliteit, dus dit is een heel persoonlijke kwestie voor mij", schreef hij hierover.

Nauwe banden met Verenigd Rusland

Het is voor niemand een geheim dat Nils Ušakovs regelmatig naar Moskou reist en met de Russische economische en politieke elite omgaat. Een paar jaar geleden kwam zijn correspondentie met Alexander Hapilov, een medewerker van de Russische ambassadeur die verdacht werd van spionage, in de openbaarheid. Ook Harmonie Centrum verhult niet dat het nauwe banden onderhoudt met Verenigd Rusland, de partij die momenteel in Rusland aan de macht is.
“Met wie zouden wij anders moeten omgaan? Er zijn geen alternatieven in Rusland”, verdedigt Nils Ušakovs zich, terwijl hij de voordelen van samenwerking met Rusland opsomt. “Het is mijn taak om reclame te maken voor Riga en een gunstig politiek klimaat te scheppen, want de toeristen komen naar Riga, het geld van Russische ondernemers stroomt toe, en dat is allemaal goed voor de stad.”
Waar komen die klachten dan vandaan die sommige Letten over dit ´Russische´ beleid hebben? Daarbij draait het uiteraard om ´loyaliteit´. Die term komt regelmatig naar voren in discussies met etnische Letten. Ze hebben geen vertrouwen in Russische politici, en daarmee basta.

Sovjet-overblijfselen

De burgemeester, die zelf vloeiend Lets spreekt, erkent dat de Letse taal verplicht is voor Russischtaligen. Waarom moest er dan een referendum komen om het Russisch tot de officiële tweede taal van Letland te maken? Dat was een soort wraakneming op de verkiezingen van 2009, vertelt hij, toen de ´Letse´ partijen een akkoord sloten om Harmonie Centrum, dat de meerderheid had behaald, niet aan de macht te laten komen.
Nils Ušakovs is geneigd om ook op die manier te kijken naar emoties die hoog oplaaien door de geschiedenis en door bepaalde Sovjet-overblijfselen. Een belangrijk onderwerp van discussie in Riga is momenteel of een monument dat Sovjet-soldaten uitbeeldt als ´bevrijders´, moet worden verplaatst, zoals in 2007 ook in de Estse hoofdstad Tallinn is gebeurd. Naar zijn mening symboliseert dit monument enkel de overwinning op het nazisme en verder niets.
Het is 7 uur ´s avonds. Het gemeentehuis van Riga is nagenoeg leeg. Er wacht de burgemeester nog een andere bespreking. Zijn critici verdenken de Kremlin-agent ervan dat hij opnieuw een afspraak heeft met zijn superieuren in Moskou. Maar het lijkt erop dat er steeds minder reden is voor dit soort verdenkingen. Nils Ušakovs is een politicus wiens naam nog nooit met een schandaal is geassocieerd. Althans tot nu toe dan.