Kies een taal
"Ik wil niet meer leven. Daarom vraag ik u te willen onderzoeken of ik hulp kan krijgen om er een einde aan te maken." De Duitse rechter Rolf Vogel heeft ontelbare verzoeken van veroordeelden ontvangen, maar nog nooit een verzoek als dit. De 52-jarige socioloog B. uit Michelsberg is een moordenaar. Hij heeft zijn vrouw om het leven gebracht. Deskundigen hebben bevestigd dat hij aan schizofrenie lijdt. Tijdens de hoorzitting was hij wél helemaal helder en vroeg hij de rechter: "Ik wil dood; helpt u mij alstublieft."
Roger Kusch, voormalig senator voor Justitie in de deelstaat Hamburg, had met deze wens wel raad geweten. Hij heeft zelfs een apparaat ontwikkeld waarmee, zo verzekert hij, "iedereen die dat wil, gegarandeerd zonder pijn en op een waardige manier uit het leven kan stappen. Je hoeft alleen maar op een knop te drukken." Het onderwerp euthanasie was tot voor kort taboe in Duitsland vanwege de beladenheid van de massamoorden die onder het Derde Rijk zijn gepleegd.
Maatschappelijk aanvaardbaar sterven
Nu roept de Bundesärztekammer’ [Duitse "federale artsenkamer"] openlijk op tot "een versoepeling van de regels" voor medische hulp bij levensbeëindiging. Een op de drie Duitse artsen is tegenwoordig bereid actief in te grijpen om het lijden van terminale patiënten met een doodswens te bekorten. Zo kan ex-senator Kusch, die in 2006 zijn politieke carrière en CDU-lidmaatschap kwijtraakte omdat hij vóór dit idee van medisch ingrijpen pleitte, dus toch van een indirecte overwinning spreken.
Kusch is oprichter van de vereniging zonder winstoogmerk ‘Dr. Roger Kusch, stervenshulp’. Hij geeft toe dat hij zijn 'hulp' al in de praktijk heeft gebracht, waarbij hij er evenwel voor zorgde het sterfbed van de zieke tijdig te verlaten, om te voorkomen dat zijn optreden strafrechtelijke gevolgen zou hebben.
De cliënten van Kusch zijn dus alleen, als ze via een automatische injectie hun dodelijke dosis kaliumchloride toegediend krijgen. De kwestie van medische hulp bij de levensbeëindiging van terminaal zieken en van ouderen is een paar jaar geleden al aan de orde gesteld door de voormalige voorzitter van de Duitse Federale artsenkamer, Karsten Vilmar. In plaats van over 'euthanasie' sprak hij liever over 'maatschappelijk aanvaardbaar sterven'.
Was het recente overlijden van een tetraplegiepatiënt in het ziekenhuis van Maagdenburg 'maatschappelijk aanvaardbaar'? We mogen aannemen van wel, aangezien de neuroloog, tevens chef de clinique, en de arts, die beiden beschuldigd waren van betrokkenheid bij de dood van deze patiënt, vrijgesproken zijn. De verlamde man is onder hun ogen overleden, nadat zijn broer hem van de beademingsapparatuur had afgekoppeld. De artsen hebben zich daarbij beperkt tot het toedienen van pijnstillers.
Volgens de huidige voorzitter van de Federale artsenkamer, Jörg-Dietrich Hoppe, is het duidelijk dat artsen in geval van hulp bij zelfdoding niet kunnen worden veroordeeld of beschuldigd wegens gedrag dat in strijd is met de ethiek.
Je legt de eed van Hippocrates niet af om te doden
Hoppe wijst actief ingrijpen van artsen bij levensbeëindiging weliswaar af, maar roept op tot legalisering van hun rol als adviseur van mensen met een doodswens en van voorschrijver van de juiste medische middelen. Hij vindt dat een dergelijke hulpverlening "uitsluitend onder het medisch geweten" zou moeten vallen. Zijn standpunt wordt gedeeld door bijna 74 procent van de Duitsers, die willen dat zorgverleners actief meewerken aan euthanasie.
Voor Peter Neher, voorzitter van de Duitse afdeling van Caritas, is hulp van artsen bij levensbeëindiging onaanvaardbaar, zelfs als het om passieve hulp gaat. Iemand die is afgestudeerd in de geneeskunde, legt de eed van Hippocrates niet af om te doden, is zijn argument.
Daarnaast beweren tegenstanders van euthanasie dat het verlangen van mensen om zich van het leven te beroven, een van de symptomen is van een depressie. Maar depressies zijn van voorbijgaande aard en kunnen worden behandeld, zodat zelfs ernstig gehandicapte mensen hun levenslust hervinden als ze maar de juiste zorg krijgen. Dat de Duitse wetgeving op het gebied van hulp bij zelfdoding wordt geliberaliseerd, is alleen nog maar een kwestie van tijd, gezien het grote aantal voorstanders hiervan in medische en juridische kringen. Temeer omdat het Europese ´zelfmoordtoerisme´ welig tiert.
Patienten of slachtoffers?
Sir Edward Downes was dirigent van het BBC Philharmonic Orchestra. Zijn elf jaar jongere vrouw, Lady Joan Downes, was vroeger balletdanseres. Op zijn 85-ste was hij bijna blind en doof, terwijl zij aan kanker leed. Omdat euthanasie verboden is in Groot-Brittannië, zocht het echtpaar Downes hulp bij de Zwitserse instelling Dignitas. Zij waren de eerste cliënten van Ludwig Minelli, de jurist die Dignitas heeft opgericht.
Aan het idyllische meer van Pfäffikon ligt een villa waar mensen terecht kunnen die een einde aan hun leven willen maken. Hoewel de prijs van de dienstverlening niet gering is (6.400 euro, inclusief crematie), overtrof de vraag al snel de technische capaciteiten van de ´ondernemer´. Het is trouwens de vraag of we zijn cliënten nu ´patiënten´ of ´slachtoffers´ moeten noemen.
Euthanasie is legaal in Zwitserland. Wel moeten degenen die de stervensbegeleiding uitvoeren in geval van controle kunnen aantonen dat de betrokkenen zelf een einde aan hun leven hebben gemaakt, bijvoorbeeld met behulp van een video-opname. De meeste Zwitserse burgers stemmen in met stervensbegeleiding, maar er zijn ook Zwitsers die het niet zien zitten dat hun landschap verandert in een onafgebroken stroom rouwstoeten die vanuit heel Europa naar Zwitserland komen.
Het lijkt er evenwel op dat de laatste tegenstanders de strijd met de commercie rondom de dood hebben verloren. Wanneer er sprake is van een gestaag groeiende vraag naar dit soort diensten, zijn wetgevers en besluitvormers steeds vaker gedwongen om concessies te doen.
Nederland beschikt al tien jaar over wetgeving op dit gebied en kan worden beschouwd als de wegbereider van euthanasie in Europa. Het aantal mensen dat op eigen verzoek komt te overlijden in de Benelux, wordt momenteel geschat op drie à vierduizend per jaar. In Luxemburg is de grondwet gewijzigd om euthanasie te legaliseren. In vrijwel alle West-Europese landen is passieve euthanasie toegestaan.
Gezien vanuit Nederland
Voor- en tegenstanders levenseindekliniek
Volgens een onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) is "Nederland klaar voor een levenseindekliniek", bericht de Volkskrant op 20 januari. "De kliniek is onder meer voor mensen die euthanasie willen, maar nergens een arts kunnen vinden die dit wil doen." Volgens de NVVE weigeren artsen vaak om hulp te bieden bij euthanasie omdat "ze niet goed weten wat er mag, en omdat ze bang zijn voor juridische consequenties". In de praktijk komt het ook voor dat artsen bang zijn een "doctor death te worden", zo stelt een vrouw in een interview in hetzelfde dagblad. Zij vertelt hoe ingewikkeld het was om een arts te vinden die haar moeder (89 jaar en lijdende aan Alzheimer) wilde bijstaan. Ondanks de positieve berichtgeving van de NVVE benadrukt de Volkskrant dat het project ook felle tegenstanders kent. Artsenorganisatie KNMG stelt bezorgd dat “zorgvuldige besluitvorming over de dood om een open blik vraagt, niet om een tunnelvisie waarin de dood de enige uitkomst is.” Een paar dagen laat een Volkskrant-columnist zich ironisch uit over de kwestie en concludeert: “Urgenter dan een blije-doodswinkel lijken me dus een register voor artsen die tot euthanasie bereid zijn, en een publiekscampagne voor acceptatie van verlies van regie en decorum. Onder het motto: je leven eindigt zoals het begon, als je geluk hebt. Wen er maar vast aan."
