Kies een taal
"Italië interesseert ons niet. Wij zijn op doorreis. We willen naar Frankrijk maar daar zijn we ongewenst." Ze bivakkeren bij het station, muurtjes veranderen in urinoirs, ze doen een middagdutje in de gemeentelijke parken en verblijven in kampen bij de rivier de Roia. Ze zijn vermoedelijk illegaal, wellicht vluchteling, in elk geval wanhopig. Het zijn migranten. Lampedusa mag dan de hals van de fles zijn, Ventimiglia is de bodem, waar zich een explosief mengsel vormt. Mensen op doortocht, gekleed in een spijkerbroek en sportschoenen en met als enige bagage een mobiele telefoon, en ongeruste bewoners, die op straat hun burgemeester Gaetano Scullino toeroepen: "Wanneer zorgt u ervoor dat ze vertrekken?"
Het station van Ventimiglia is de derde Italiaanse etappe voor de migranten uit Tunesië. De eerste was de aankomst in Lampedusa en de tweede het vervoer naar tijdelijke opvangcentra op het vasteland in Bari, Foggia en Crotone, waar je gemakkelijk de benen kunt nemen. Vervolgens stap je op de trein naar het noorden om de grens over te steken.
Een fax is voldoende
Italië is slechts een tussenstation. Hun droom is Frankrijk: ze willen naar hun ouders die al eerder hun vaderland hebben verlaten, of zijn op zoek naar werk, dat aan de Côte d'Azur eenvoudiger is te vinden. Maar de krappe tien kilometer die hen van Menton scheiden, lijken langer dan de gevaarlijke nachtelijke overtocht in het Kanaal van Sicilië. Voor de migranten vormt de grens tussen Italië en Frankrijk namelijk een onmogelijk te nemen barrière. Hun nachtmerrie is de grenspolitie die haar controles de afgelopen weken heeft geïntensiveerd via onderschepping van voertuigen, waarbij naar de huidskleur van de inzittenden wordt gekeken, en patrouilles in de treinen. Wanneer ze iemand zonder papieren vinden, wordt hij linea recta naar Ventimiglia teruggestuurd, zonder na te gaan wat zijn status of gezondheidstoestand is. Een fax aan de Italiaanse grenspolitie is voldoende. Wij nemen hem of haar weer op zonder bezwaar te maken.
De Italiaanse autoriteiten zijn in alles de tegenvoeter hiervan: er is geen enkele controle en niemand vraagt om papieren. De opvangcentra zitten overvol, niemand weet waar we de binnenkomers moeten onderbrengen. Trouwens, waarom zouden we ze oppakken als ze hier toch niet willen blijven?
Plaatselijke bevolking nog tolerant
Zo is Ventimiglia een klein Lampedusa van het noorden geworden. Elke dag arriveren ongeveer vijftig migranten uit het zuiden van Italië, en evenzoveel personen proberen de Franse grens over te steken. Slechts weinigen slagen daarin; zo'n dertig keren terug naar hun kamp in Ventimiglia, alvorens een nieuwe poging te wagen. En hun aantal neemt elke dag toe. Vandaag zijn het er meer dan honderd. Allemaal mannen jonger dan dertig, grotendeels Tunesiërs (en de eerste Libiërs), met in hun zak geld voor wat broodjes en voor de trein. Tot nu toe zijn er geen problemen van openbare orde. De inwoners van Ventimiglia, dat in 1998 door Koerden werd overspoeld, lijden onder de situatie maar verdragen het nog. "Als dit echter zo doorgaat, zal het tot een uitbarsting komen", hoor je in de cafés en tijdens officiële bijeenkomsten, die nu dagelijks plaatsvinden.
's Nachts kamperen de migranten in de tunnel van het station waar een stopcontact is voor het opladen van mobiele telefoons. Na protesten van de burgemeester laat de spoorwegmaatschappij nu ook de wachtruimte en de toiletten open. Overdag gaan ze de stad in en uit, om te bekijken wat het minst riskante traject richting Frankrijk is. Samir wordt binnenkort vierentwintig. Als kind is hij naar Italië geëmigreerd, waar hij enige tijd bij een transportonderneming heeft gewerkt. Op een gegeven moment sloot dat bedrijf zijn deuren. Vervolgens is hij een meisje achterna gereisd naar Nice waar hij momenteel als timmerman werkt. Hij laat zijn verblijfsvergunning zien waarmee hij zich in Europa vrij kan verplaatsen. De hele dag is hij op zijn hoede geweest: "Ik heb mijn broer een bezoek gebracht. Hij is twintig jaar en heeft tegen betaling van 1800 euro de reis van Sfax naar Lampedusa gemaakt. Daarna is hij naar Apulië overgebracht. Hij heeft me gebeld. Ik zei tegen hem: 'Ik kom je opzoeken in Ventimiglia.' En hier ben ik dan. Gisteren ben ik viermaal met de trein op en neer naar Nice gereisd om te begrijpen hoe de controles werken. Met de auto is het niet mogelijk: als ze ons controleren, word ik aangehouden."
Mensensmokkelaars terug van weggeweest
De laatste tijd zien we de mensensmokkelaars terugkeren, die na de afschaffing van de grenzen waren verdwenen. Zij spreken migranten op het station aan, laten hun een auto zien en bieden aan hen mee te nemen tegen diverse tarieven: 50 euro naar Menton, 100 voor Nice en 150 voor Marseille. Drie passagiers per auto, vertrek bij het invallen van de duisternis. De politie heeft er al tien gearresteerd. Ervaren bergbeklimmers bieden zich aan als gids om, net als vóór het Verdrag van Maastricht, mensen te helpen de grens via de overhangende rotsen te passeren. Samir is bang voor een valstrik: "Je kunt beter de trein nemen. Dan reis je tenminste in verschillende coupés. Ik wil niet het risico lopen opgepakt te worden." Om 18.17 vertrekt er een trein richting Grasse. Het is tijd. Samir roept zijn broer, gaat in de rij staan en geeft hem vervolgens zijn treinkaartje alsof het een loterijbiljet betreft. In zijn parka drukt hij zijn broer tegen zich aan en dan gaan ze apart in de voorste en achterste coupé zitten.
Het is avond. Op het station vouwt men dozen uit. De plek is verlaten, de politie houdt discreet toezicht. Nieuwe migranten stappen uit de trein vanuit Rome en installeren zich voor de nacht. Er komt een sms'je binnen, van Samir: "Vaarwel Italië!"
