Kies een taal
Door de lont die de beweging ¡Democracia Real Ya! ['Echte Democratie Nu', red.] in het kruitvat heeft gestoken, is nu in heel Spanje de vlam in de pan geslagen. En niemand durft zijn vingers te branden aan uitspraken over waartoe deze democratische vernieuwingsbeweging en de duizenden jongeren die al dagen op verschillende Spaanse pleinen bivakkeren, in staat zullen zijn.
De economische crisis is niet de enige oorzaak
“Een van mijn beste leerlingen van een aantal jaren geleden protesteerde op 15 mei op het Puerta del Sol. Ze is stagiaire op een advocatenkantoor en verdient 300 euro in de maand”, vertelt Irene Martín, onderzoeker politieke wetenschappen aan de Autonome Universiteit van Madrid (UAM). Haar geval is geen uitzondering, maar zelfs representatief voor de Spaanse jongeren die het nijpende tekort aan banen op de arbeidsmarkt maar al te goed kennen, want het werkloosheidscijfer onder de jeugd is al gestegen tot 43 procent.
“Hun situatie is het ergste van heel Europa, zelfs nog erger dan in Griekenland”, benadrukt Irene Martín. Voor haar zijn de jongeren het meest opmerkelijke element van Movimiento 15-M, de beweging van 15 mei, en wel om twee redenen: “Ze behoren tot organisaties die weinig aandacht in de media krijgen en het is een bevolkingsgroep die niet echt politiek actief is.” Zij delen een “objectief gezien desastreuze” realiteit “die niet verbetert”.
Maar alleen economische omstandigheden kunnen dit verschijnsel niet verklaren. Voor Ignacio Sánchez-Cuenca, professor in de sociologie aan de Universiteit Complutense van Madrid, komt de malaise niet uit de lucht vallen: “Aan de voorwaarden voor het ontstaan ervan was al voldaan sinds mei 2010, toen Zapatero de koers van zijn economische beleid veranderde.” Maar voor hem was de ware lont in het kruitvat “het gevoel van tallozen ten aanzien van de onmacht van de regering om de crisis te bestrijden”. ¡Democracia Real Ya! betreurt het dat burgers “door politici en bankiers als handelswaar” worden beschouwd. Sánchez-Cuenca denkt dat de regeringsleiders en politieke partijen aan handen en voeten gebonden zijn. “De regeringen hebben niet de middelen om antwoorden op de crisis te formuleren die niet door de EU of Duitsland ingegeven zijn”, licht hij toe.
De doelstellingen: meer democratie
Movimiento 15-M staat zeer kritisch tegenover het huidige democratische stelsel: “Ze vertegenwoordigen ons niet!” herhalen de betogers. Fernando Vallespín, professor in de politieke wetenschappen en voormalig voorzitter van het CIS [centrum voor sociologisch onderzoek, red.], legt de nadruk op het symbolische karakter van de protesten. “Het meest frappante is dat deze hun oorsprong vinden in de falende democratie, in het tekortschieten van de betrekkingen van de politieke klasse met de maatschappij”, aldus Vallespín. Deze verslechtering is te zien in de opiniepeilingen. Sinds meer dan een jaar worden de politieke klasse en de partijen door de burgers als het derde probleem van het land beschouwd. Movimiento 15-M is het gevolg van het feit dat “de blanco cheque die de politici vier jaar geleden na de verkiezingen kregen, ten einde loopt”, licht politicoloog Juan Carlos Monedero toe. De politieke klasse heeft de verplichting rechtstreeks rekenschap en verantwoording af te leggen.
Het voorbeeld van de Arabische landen
De geest van de revolutie die in de Arabische wereld rondwaart, heeft Spanje bereikt - voor zover een vergelijking mogelijk is. “ De meest vernieuwende voorstellen komen uit het zuiden”, aldus Monedero. Voor Ignacio Criado, politicoloog aan de UAM, is het gebruik van de sociale netwerken het enige wat deze twee bewegingen met elkaar gemeen hebben. “Hierdoor konden zeer verschillende groepen en mensen met elkaar in contact worden gebracht”, licht hij toe. Irene Martín, gespecialiseerd in de politieke cultuur van jongeren, wijst erop dat de uitgangssituatie niet hetzelfde is: “Hier leven we in een democratie, daar niet.” Toch erkent zij dat het “makkelijker is om in een instabiele wereld in opstand te komen”.
De lessen voor de politici
Sommige specialisten leggen de nadruk op de eventuele veranderingen waartoe de traditionele partijen gedwongen zullen worden. Volgens Vallespín zouden twee wijzigingen voor de middellange termijn overwogen moeten worden gezien de in het oog springende “democratische slijtage”. Enerzijds “een hervorming van het kiesstelsel waarmee het lagerhuis kan worden uitgebreid tot 400 vertegenwoordigers [tegen 350 op dit moment om het tweepartijenstelsel af te zwakken en de positie van de minderheidspartijen te versterken], en anderzijds “openstelling van de kieslijsten” van de politieke partijen. De huidige situatie houdt voor hem het risico in dat “we kunnen afglijden naar links populisme”. Drie factoren zijn namelijk aanwezig: het wantrouwen ten aanzien van de elite, het beroep op het volk en de vereenvoudiging of generalisering van problemen, politici en partijen. Pablo Oñate, professor in de politieke wetenschappen aan de universiteit van Valence, is niet overtuigd: “Het is een peulenschil om mensen op de been te brengen, maar het is veel lastiger om het vuurtje brandend te houden.” Toch hoopt hij dat de traditionele politieke partijen zich niet Oost-Indisch doof zullen houden: “Ze zouden er goed aan doen om te reageren en zich open te stellen voor de burger.”
Hoe kunnen we veranderingen bewerkstelligen?
Gezien de onsamenhangende voorstellen die de verschillende groepen waaruit deze beweging bestaat naar voren brengen, twijfelen de deskundigen eraan of Movimiento 15-M een lang leven beschoren zal zijn. “Zonder de oprichting van een nieuwe partij zullen de traditionele partijen maar moeilijk verandering in de zaken kunnen brengen”, meent Ismael Peña, professor in de politieke wetenschappen aan de Open Universiteit van Catalonië. Op dit moment hebben sommige woordvoerders van ¡Democracia Real Ya! zich op de achtergrond gehouden door te zeggen dat het nog te vroeg is om zich uit te spreken. Gezien de dynamiek die deze kampementen en protesten met zich meebrengen, is Vallespín ervan overtuigd dat de geest van de beweging “tot de volgende verkiezingen levend zal blijven”. Maar hij denkt niet dat de “kampen permanent zullen zijn, maar eerder dat er van tijd tot tijd een demonstratie zal plaatsvinden”.
Verkiezingen
Socialisten lijden pijnlijke nederlaag
“Spanje eist verandering”, kopt dagblad El Mundo de dag na de lokale en regionale verkiezingen. De rechtse Volkspartij heeft een verpletterende overwinning behaald: 37 procent van de stemmen ging naar deze oppositiepartij. De Socialistische Partij kreeg twee miljoen minder stemmen en beleefde met 27 procent van de stemmen “een totale instorting”. De Volkspartij komt nu in 36 provinciehoofdsteden en in twaalf regio’s aan de macht. De socialisten wisten slechts in negen provinciehoofdsteden (ze verloren er dertien) en drie regio’s (ze hadden er zes) hun positie te behouden. El Mundo meldt daarnaast de “explosie van Bildu”, de coalitie van Baskische onafhankelijken, die met 25 procent van de stemmen de een na grootste partij in Baskenland is geworden. “Een nieuwe politieke cyclus is begonnen” in Spanje, meent de conservatieve krant. “De stemmen dienen om de zaken te veranderen in een democratie”, aldus El Mundo en daarmee kritisch zinspelend op de beweging 15-M. Echter, premier José Luís Rodríguez Zapatero “hoort het geschreeuw van de Spanjaarden niet”: hij heeft op 22 mei al aangekondigd de parlementsverkiezingen niet naar voren te willen schuiven.
