Kies een taal
In zijn boek Audacity of Hope [Nederlandse vertaling De herovering van de Amerikaanse droom, uitgegeven door Atlas, red.] beschrijft Barack Obama zichzelf als een Rorschachtest - de beroemde psychologische test waarbij mensen een serie inktvlekken te zien krijgen en moeten aangeven wat ze erin zien. Er bestaat geen juist antwoord, maar de antwoorden die de patiënten geven, zouden inzicht verschaffen in hun individuele obsessies en angsten.
"Ik dien als een blanco scherm waarop mensen van zeer uiteenlopende politieke kleur hun eigen standpunten projecteren", schrijft hij. "Maar daarmee zou ik sommigen van hen, of wellicht iedereen, wel eens kunnen teleurstellen."
Het vreemdst aan de mensen die hem steunen zijn echter niet hun teleurstellingen - gezien de hoge verwachtingen die ze van hem hebben, kan dat haast niet anders - maar hun voortdurende devotie ondanks deze teleurstellingen. Het is alsof iedere desillusie afzonderlijk wordt verwerkt als een kleine tegenvaller op zich.
Obama is in Europa populairder dan waar dan ook
Dit was lang de waarheid voor de zwarte kiezers in de VS, die op de een of andere manier optimistischer dan ooit over Amerika zijn, zelfs al hebben ze het nu slechter. Werkloosheid, armoede en uitsluiting zijn veel harder gestegen dan onder George Bush, en de kloof tussen zwart en wit wordt alsmaar groter. Toch blijven zwarte Amerikanen Obama's meest loyale achterban. De zwarte bevolking kent een werkloosheidspercentage van 16 procent, en toch blijft 80 procent hem steunen.
Dezelfde schijnbare tegenstellingen vormen de basis voor de Europese houding ten opzichte van Obama. Die is sinds zijn opkomst als geloofwaardige presidentskandidaat nauwelijks veranderd. Een opiniepeiling van Pew uit juli 2008, voor de verkiezingen, liet zien dat Obama in Europa populairder was dan op welk ander continent dan ook, inclusief Noord-Amerika.
In Duitsland, Frankrijk, Spanje en Groot-Brittannië zei 70 procent erop te vertrouwen dat Obama "de juiste dingen op wereldniveau zou doen" en meer dan de helft geloofde dat een nieuwe president het Amerikaanse buitenlandbeleid ten goede zou komen. En waar slechts 19 procent van Europeanen die in het kader van een Duits onderzoek van het Marshallfonds in 2008 aangaf in te stemmen met de manier waarop Bush internationale zaken afhandelde, gaf een jaar later 77 procent aan tevreden te zijn met het beleid van Obama.
Veel uit het tijdperk-Bush is onder Obama nog steeds van kracht
In september 2009 stelde Craig Kennedy, de voorzitter van het fonds: "Ik verwacht dat wanneer er echte politieke besluiten moeten worden genomen, de 'Obama-euforie' zal afnemen, als Europeanen hem meer zullen gaan beschouwen als een Amerikaan en minder als één van hen." Maar dat gebeurde niet. Drie jaar later vertrekt hij uit een land waar - zelfs na de dood van Osama bin Laden - zijn populariteit rond de 50 procent schommelt, om te landen op een continent waar meer dan 70 procent van de bevolking van mening is dat hij uitstekend werk verricht.
Het vreemde is dat veel van wat de Europeanen verafschuwden aan het tijdperk-Bush, onder Obama nog steeds van kracht is, zelfs nu hij voor een tweede termijn gaat. Guantánamo is nog steeds open, uitlevering gebeurt nog steeds, er zijn meer troepen in Afghanistan en nog steeds troepen in Irak.
Bovendien is Europa betrokken bij veel van de problemen waarbij het buitenlandbeleid faalde. Een deel van het probleem met Guantánamo wordt veroorzaakt doordat Europese regeringen weigerden veel gevangenen op te nemen. En sommigen juichten de Amerikaanse intensivering van de oorlog in Afghanistan toe terwijl ze eigenmachtig besloten hun eigen troepen terug te trekken.
"Het zou veel erger kunnen zijn"
Wat Obama in het buitenland, net als thuis, vooral ter verdediging aanvoert is dat de dingen slecht gingen toen hij kwam, maar nog slechter zouden gaan als hij zou vertrekken. Dat is waar. Maar het loopt toch achter bij de inspirerende uitspraak die zijn opkomst kenmerkte. Het is niet meer zozeer "Ja, we kunnen het", als wel "Het zou veel erger kunnen zijn".
De Europese politieke elite is lang gefrustreerd geweest. "Het is misschien overdreven, maar ik zie deze Europese rondreis als een mogelijkheid de Europese relatie te herstellen", vertelt Heather Conly, directeur van het Europa-programma bij het Centrum voor Strategisch en Internationaal Onderzoek van de Washington Post. "Europese leiders wisten lang niet meer welk standpunt ze moesten innemen. Ze hadden enorm hoge verwachtingen van deze president maar ze vragen zich nu af "of er uiteindelijk wel zoveel is veranderd".
Dit moet nog eens verder worden uitgezocht. Waarom houden Europeanen toch zoveel van hem terwijl hij maar zo weinig voor elkaar heeft gekregen? Veel van de oorspronkelijke redenen zijn nog steeds van toepassing. Hij is nog steeds geen George Bush, hoewel de houdbaarheid van die negatieve kwalificatie langzamerhand verloopt.
Slim, charismatisch, telegeniek en van onbesproken gedrag
Daarnaast vond zijn opkomst plaats op een moment waarop het Europese politieke leiderschap in een bijzonder deplorabele staat verkeerde. Europeanen houden niet gewoonweg meer van Obama dan de Amerikanen zelf. Ze houden zelfs meer van hem dan de mensen die ze zelf gekozen hebben. Minder dan een derde van respectievelijk de Italianen en de Fransen zijn het eens met Silvio Berlusconi en Nicolas Sarkozy, en slechts de helft van de Duitsers vindt Angela Merkel geloofwaardig. David Cameron doet het al niet veel beter.
Slim, charismatisch, telegeniek en van onbesproken gedrag, vertegenwoordigt Obama nog steeds, vergeleken bij anderen, de mogelijkheid van een populaire vorm van electorale politiek, geleid door intelligente burgers met hart voor de publieke zaak, in tegenstelling tot opportunisten, egomaniakken en oproerkraaiers. Het is alsof zijn bewezen vermogen om de bron en de reikwijdte van problemen onder woorden te brengen voor sommige mensen reden is om zijn onvermogen voor het vinden van oplossingen op deze problemen, door de vingers te zien.
De Obama-liefde vertelt ons vooral veel over Europa
Maar in veel opzichten is de Europese Obama-liefde altijd evenzeer een reflectie van zijn sterktes als zijn zwaktes geweest. Net zoals royalisten op zoek zijn naar een monarch waarop zij hun hoop kunnen vestigen maar waarover ze geen democratische controle kunnen uitoefenen, zijn zij er niet op uit hun eigen macht te vergroten maar in plaats daarvan op de macht van een ander te vertrouwen.
En zijn zwakheden zijn toegenomen. In de voortdurende fall-out van de financiële crisis, worstelt het continent om zichzelf bij elkaar te houden. Griekenland en Ierland staan op de rand van het bankroet, Portugal is kandidaat voor een financiële reddingsoperatie en Spanje is in opstand. Het lot van de euro werd openlijk ter discussie gesteld.
En terwijl veel van de problemen die de trans-Atlantische relatie teisteren, blijven bestaan, is de rest van de wereld bijna volledig veranderd. De Arabische lente legde de tanende invloed van zowel de VS als Europa op de wereld bloot, terwijl de anachronistische eis om het leiderschap van het IMF te mogen behouden stukslaat op de opkomende macht van meer dynamische, economieën in opkomst.
Europa's houding ten opzichte van Obama vertelt ons meer over Europa dan over de Amerikaanse president. En wat we van beiden leren is nou niet bepaald indrukwekkend.
