Kies een taal
Op het busstation van Vilnius heerst een onverwachte rust, die morgen in mei 2009. Waar zijn al die Wit-Russen gebleven die hun luttele koopwaar aan hun Litouwse buren slijten? Sinds eind december 2007, toen Litouwen tot het Schengen-gebied toetrad, zijn ze vrijwel verdwenen. Met zestig euro per visa wordt het reisje een beetje duur. Voor de inwoners van deze Baltische republiek die in 2004 tot de EU is toegetreden lijkt de USSR een herinnering uit een ver verleden. Maar op een paar tientallen kilometers daarvandaan, aan de andere kant van de Wit-Russische grens, is de Sovjet-invloed nog heel goed voelbaar. In Wit-Rusland blijft de KGB onvermoeid vijanden van het regime vervolgen. Het land is sinds 1994 in handen van Alexander Loekasjenko. De republiek Wit-Rusland – zoals de officiële naam luidt – heeft dus van 1991 tot 1994 een kort democratisch intermezzo gekend.
"Die universiteit kun je zomaar binnenlopen"
Een periode die echter lang genoeg was voor de vestiging in Minsk van een Europese Universiteit voor Geesteswetenschappen (EHU in het Engels) in 1992. De laatste dictator van Europa heeft de aanwezigheid van dit hoogstaande privé-etablissement gedurende tien jaar op zijn grondgebied getolereerd. In juli 2004 moeten alle studenten en professoren het veld ruimen. De reden die de machthebber opgaf: "Die universiteit kun je zomaar binnenlopen" en dat slaat op het komen en gaan van professoren uit het Westen, uitgenodigd om hun kennis te delen.
"Vilnius was het voor de hand liggende alternatief", herinnert Gregory Minenkov, professor aan de EHU, zich. En met recht, want de hoofdstad van Litouwen ligt op slechts vier uur rijden van Minsk. Litouwen geeft onderdak en visa’s, de Europese Commissie subsidieert een groot deel van het functioneren van de EHU en diverse stichtingen financieren de rest van het project.
De meeste studenten hebben een beurs. Dat is ook het geval voor Alena, derdejaars studente politieke wetenschappen uit Wit-Rusland. "Voor veel van mijn landgenoten is Vilnius ook een Wit-Russische stad" zegt ze. De twee landen werden bijna vijf eeuwen lang geregeerd door dezelfde soevereiniteit – het groothertogdom Litouwen. "Het is voor ons niet echt moeilijk om hier te komen, we worden goed geaccepteerd door de Litouwers en er zijn veel busverbindingen met Wit-Rusland. Ik ga vaak naar Minsk om mijn vriendje en mijn familie op te zoeken", vertelt Alena verder, "het enige probleem is de taal, en zelfs dat valt mee, want die kun je leren en bovendien spreekt iedereen hier Russisch".
KGB houdt studenten in de gaten
De 1.800 studenten (waarvan 800 via e-learning) aan de EHU van Vilnius volgen de colleges in het Russisch en Wit-Russisch. Dat is een stijging van meer dan 1000% sinds de universiteit in de hoofdstad van Litouwen in oktober 2005 werd geopend! Met 96% Wit-Russische studenten, ingeschreven in een tiental studierichtingen – van design tot internationale betrekkingen, journalistiek en politieke filosofie – blijft de EHU een zeer Europese universiteit, bestemd om de elite van een nog te vormen democratische Wit-Russische staat op te leiden. En nog veel meer…
Voor de meesten van hen is de EHU in de eerste plaats de toegangspoort naar het Westen. Hoewel die droom zo zijn grenzen heeft. Derdejaars student Siarhei weet dat maar al te goed: "Ik weet dat als ik afgestudeerd ben het heel moeilijk zal zijn een visum en papieren te krijgen om legaal in de Europese Gemeenschap te werken". Welke toekomst is er dan weggelegd voor deze elite met veel diploma’s op zak? Een master van de EHU wordt in Wit-Rusland niet erkend. In een land waar meer dan 80% van het werk in de publieke sector is, is het moeilijk voor een student van de EHU een plekje te veroveren.
De KGB houdt bepaalde ‘criminelen’ die hun toevlucht hebben gezocht in de banken van de EHU, nauwlettend in de gaten. Dat is een handvol jongeren die betrokken zijn bij de oppositie in Wit-Rusland. Tatiana Elavaya is er zo een. De voormalig leider van Zubr, tegenwoordig aan het hoofd van Bunt, is sinds de laatste presidentsverkiezingen in 2006 niet meer bij haar moeder geweest. Op haar kamer in Vilnius geeft ze onderdak aan leden van de oppositie op doorreis. "Vilnius speelt een grote rol voor de oppositie in Wit-Rusland. Maar door het partnerschap met het Oosten dat zich in Europa aftekent raken we geïsoleerd. Door de dialoog met Loekasjenko weer op te pakken verliezen ze het contact met de strijdbare jongeren. Met gematigdheid verander je niets in Wit-Rusland". Een radicale houding die niet erg wordt gedeeld door de meerderheid van de studenten aan de EHU, die eerder afwachtend zijn dan geëngageerd. Rosinska
