Hamburg, een stad in angst

Langzaamaan verdwijnt de sla uit Hamburg. Waar gerechten eerder gedecoreerd werden met groen slablad, ligt nu een schijfje meloen. Het smakelijke kleurenpalet van een sandwich wordt nu bereikt met behulp van peterselie. Op de Käsesemmel, broodjes met gesmolten kaas, vervangen rode paprika's de plakjes tomaat. “We mogen er geen sla meer opleggen”, vertelt de verkoper. Buiten de stad rijden de boeren terug naar hun velden met pallets vol ijsbergsla en rucola. De groenten, die onverkocht van de veilingen terugkwamen, worden fijngehakt en als mest over het land uitgestrooid.

Sinds de EHEC-vlag in de stad werd gehesen, is er in Hamburg een groenteoorlog losgebarsten. De oogst van Duitse boerderijen moet het afleggen tegen buitenlandse producten en in de marktkramen van de boeren worden de moeilijk te verkopen slasoorten uitdagend verkocht als 'dagvers'. Bijvoorbeeld in Lohbrügge afgelopen zaterdag. In het levendige rumoer op de markt hoorde je dialogen die uit een rampenfilm leken te komen. “We leven nog”, sist een verkoopster van lokale groenten vanuit haar kraam.

Alles werd geoogst door haar eigen mensen: niemand werd ziek, en niemand stierf. Dat zou toch echt voldoende bewijs moeten zijn. Toch liggen de komkommers zwaar als uraniumstaven in hun kratten. Zelfs tegen afbraakprijzen lopen de klanten er straal aan voorbij. Komkommers worden tegen veertig cent per stuk, of drie voor een euro, gedumpt. Bij de kraam aan de overkant zegt een oudere vrouw dat de mensen "best van streek zijn". Als ze ziek zou worden van de producten die ze hier kocht, zegt ze zelfs, dan mag de verkoper wel oppassen. Na dit waarschuwingsschot koopt ze dan toch maar een pot haringsalade.

Het is een Fukushima-gevoel

Het is een grote chaos. Het woord salade klinkt als een kanonschot. Van de ene dag op de andere is het eten van gezond voedsel een ongezonde gok geworden. Overal ter wereld jagen Duitse groenten angst aan. De VS zijn overgegaan op invoercontroles en de Russen verbieden de invoer maar gelijk helemaal. Duitse boeren echter zien Duitse groenten als de enige bescherming tegen EHEC.

Op het internet doen boeren en handelaren er alles aan een inmiddels achterhaald verhaal te laten voortduren. Op de homepage van de Hamburger Wochenmärkte (de Hamburgse boerenmarkt) staat nog steeds te lezen: "Wij willen u vertellen dat u ondanks alles nog steeds vers fruit en verse groenten op de markt kunt kopen - u zou dat zelfs moéten doen. De EHEC-bacterie werd namelijk gevonden op Spaanse komkommers."

Het moet inderdaad ergens vandaan komen. Het is een Fukushima-gevoel. Je kunt het gevaar van een darmbacterie die minstens 2500 mensen in Duitsland ziek maakte niet zien, horen, ruiken of proeven. Maar de bacterie is er, en de Duitsers zijn bang. De voormalige directeur van de Stasi-archieven, Joachim Gauck, verweet de Duitsers zelfs "regelrecht verslaafd te zijn aan angst".

De burgemeester roept op om bloeddonor te worden

Is het echter zo verbazingwekkend om een onbestemd gevoel van angst te ervaren? Eergisteren werd er dioxine in diervoeder gevonden, gisteren ontplofte er een kerncentrale en vandaag verspreidt er zich een voor wetenschappers onbekende bacterie. Voedsel wordt over hele continenten vervoerd, blijkbaar zonder een spoor van hun herkomst na te laten. En de mensen, allen mogelijke slachtoffers, kunnen niet meer doen dan proberen onzichtbare valkuilen te voorkomen. Dus halen ze de sla van hun broodjes af, bestellen ze pizza zonder tomaat en kopen ze courgettes in plaats van komkommer.

Voor een stad in angst had Hamburg een geweldig weekend. In de straten verdrongen zich tienduizenden mensen in zomerkleding, ze vulden de terrassen van de cafés en aten in restaurants. Niemand droeg mondkapjes of verstopte zich thuis voor de dodelijke bacterie. De angst wordt eerder op een subtiele manier zichtbaar, bijvoorbeeld in al de kleine blauwe flesjes desinfecteermiddel die de zeep in bijna ieder openbaar toilet vervangen. Of in de wachttijden bij de bloedbanken. De bloedvoorraad raakt op en je kunt het zelf binnenkort zomaar nodig hebben: nierfalen is een van de vreselijke gevolgen van een infectie met deze bacterie. De burgemeester van Hamburg, Olaf Scholz, heeft een oproep gedaan om bloeddonor te worden.

De bacterie wordt in de stad als crimineel beschouwd

Nergens in Duitsland liggen meer EHEC-slachtoffers dan in de Hamburgse ziekenhuizen. Er ontstaat zelfs een tekort aan bedden, moest de Duitse minister van Volksgezondheid Daniel Bahr toegeven. Afgelopen zondag bracht de jonge minister een bezoek aan het Universitair Medisch Centrum Hamburg-Eppendorf, vermoedelijk om zijn medeleven aan de patiënten te tonen. Als er soldaten in Afghanistan sneuvelen, gaat de minister van Defensie er naartoe. Als er een ICE ontspoort, komt de minister van Transport kijken. En als er een epidemie uitbreekt, verschijnt de minister van Volksgezondheid. Met het bezoek van Bahr wordt Hamburg min of meer officieel tot rampgebied verklaard.

Voor de parel aan de Alster staat een reputatie op het spel. De losgebarsten bacterie wordt in de stad als crimineel beschouwd. Vorige week stelde de korpschef van politie voor de recherche in te zetten om deze onzichtbare vijand in de kraag te kunnen vatten.

Bezien vanuit Polen

Een bureaucratische crisis

"Hoe is het mogelijk dat het rijkste land van de EU dit niet heeft kunnen voorkomen?" vraagt Gazeta Wyborcza zich af. De krant doelt op de EHEC-epidemie waarvan de exacte bron nog steeds niet achterhaald is. Het antwoord op die vraag is eenvoudig: dat komt door het federale systeem. Terwijl het vermaarde Robert Koch Instituut in Berlijn (dat aan het federale ministerie van Volksgezondheid rapporteert) het belangrijkste Duitse instituut is voor infectieziekten, blijft het beschermen van de gezondheid van burgers de verantwoordelijkheid van de deelstaten zelf. Dus zelfs toen de deskundigen bij het Robert Koch Instituut als eersten vaststelden dat de dodelijke bacterie via rauwe groenten wordt verspreid, kon het uiteindelijke oordeel over de zaak alleen geveld worden door het Federale Instituut voor Risicoanalyse, dat gevestigd is in Berlijn en dat rapporteert aan het ministerie van Landbouw. Het instituut heeft "geweldig goed uitgeruste laboratoria" maar het kan geen monsters van verdachte voedingsmiddelen verzamelen omdat dat een voorrecht van de deelstaten is. "Klinieken, instituten, federale en staatsoverheden werken allemaal voor zichzelf. Er is een maand voorbij en nog steeds heeft niemand de leiding", klaagt Thomas Oppermann van de SPD-oppositie. Vanwege de institutionele chaos vertrokken experts van het Koch Instituut pas twee weken nadat de epidemie uitbrak naar Hamburg, en tijd speelt natuurlijk een cruciale rol in situaties als deze. "Veel Duitse doktoren zeggen dat het niet langer mogelijk is de bron te achterhalen", benadrukt de Poolse krant.