Kies een taal
Het proces van de Europese eenwording had na afloop van de Tweede Wereldoorlog een duidelijke reden: ‘Dit nooit weer!’ Destijds ging het erom hoe je van vijanden weer buren maakt. Dat dit wonder uitkwam, wil echter nog niet zeggen dat het vredesproject zonder meer aanzet tot actie. Toch kan er geen twijfel over bestaan: het project van de
Europese eenwording heeft dringend behoefte aan een extra reden! Drie stellingen daarvoor:
Stelling 1
Stelling 1: De EU heeft dringend een nieuwe basis nodig omdat drie zelfvernietigende processen in Europa - 'xenofobie', 'islamofobie' en 'vijandigheid ten opzichte van Europa', gedeeltelijk samenvallen en elkaar onderling versterken. Critici van 'de' islam, die volgens hen de westerse waarde van vrijheid misbruikt, slaagden erin om xenofobie en Verlichting met elkaar te verbinden. Ineens konden mensen uit naam van de Verlichting tegen immigranten zijn.
In het kader van de reddingsoperaties voor de Zuid-Europese landen is er een nieuwe verdeel- en conflictlogica ontstaan, waarbij nationalistische gevoelens worden aangewakkerd. De kredietverstrekkers moeten er bezuinigingsprogramma’s doorheen jagen en draaien daarom de politieke duimschroeven bij de Grieken tot voorbij de pijngrens aan. De Grieken zien zich op hun beurt overgeleverd aan ‘het dictaat van de EU’, dat hun nationale onafhankelijkheid en hun waarde schendt. Beide ontwikkelingen wakkeren haat jegens Europa aan.
Die vijandigheid ten opzichte van Europa - het "zachte monster Brussel", om de term van Hans Magnus Enzensberger te gebruiken – wordt zowel in het noorden als in het zuiden gevoed. Onder het mom van de overtuiging: dat krijgen wij zelf ook heus wel voor elkaar. 'Wij', dat zijn de Duitsers, de Fransen en misschien zelfs de Luxemburgers.
Dat is het nationale zelfbedrog, de nieuwe Duitse trend van 'mij niet gezien'. In het algemeen wordt over Europa gesproken alsof Duitsland volledig autonoom was. De wedervraag moet eindelijk eens op tafel komen: stel je voor dat de EU werkelijk uiteen zou vallen. Welke kosten zouden ermee gemoeid zijn om de Europese munt weer te vervangen door twaalf nationale munten, alle nationale grenzen weer te moeten controleren en nationale invoerrechten in te voeren, Europese regelingen weer te vervangen door 27 nationale regelingen?
Stelling 2
Europa lijdt niet onder de eurocrisis en evenmin onder een gebrek aan bereidheid om de politieke unie uit te breiden of een gebrek aan een Europese burgerbeweging. Dat zijn slechts symptomen. Het basisprobleem ligt elders: Europa lijdt aan een misverstand over zichzelf. Juist het fantastische doel van 'de verenigde staten van Europa' maakt Europa en haar lidstaten tot aartsrivalen, die elkaars bestaansrecht in twijfel trekken. Zolang er nog sprake is van 'hetzij Europa, hetzij nationale staten' en een derde mogelijkheid uitgesloten blijft, wordt er, zodra 'Europa' wordt genoemd, meteen ook angst gezaaid.
Stelling 3
De 'uitgesloten derde mogelijkheid' is een kosmopolitisch Europa en een kosmopolitisch Duitsland. In die zin is het van belang om een duidelijk onderscheid te maken tussen natie en nationalisme. Mensen die met het oog op een sluipend verval van de EU 'terugkeer naar de natie' eisen, handelen daarmee naïef en onvaderlandslievend. Naïef omdat ze de onmetelijke kosten van het opheffen van de EU verzwijgen en onvaderlandslievend omdat ze Duitsland daarmee in gevaar brengen. De mensen die daarentegen beweren dat de toekomst van Duitsland kosmopolitisch is, verrijken Duitsland en Europa.
Een kosmopolitisch Duitsland heeft ook een nieuw idee over soevereiniteit nodig. Europa ontzet lidstaten niet uit de macht, maar geeft ze juist een volmacht. Lidstaten krijgen een stem in de Europese ruimte en ver daarbuiten en op die stem komt het aan, want daarmee kunnen ze immers direct invloed uitoefenen op de resultaten van het Europees beleid. De oplossing van hun nationale problemen, zoals criminaliteit, migratie, milieu, agrarische ontwikkeling, technologische en wetenschappelijke samenwerking, gebeurt met gebundelde krachten binnen de EU.
Een kosmopolitisch Duitsland heeft ook een nieuw idee nodig over integratie en identiteit, waardoor het samenleven over de grenzen heen mogelijk wordt gemaakt en ook positief wordt benaderd zonder dat eigenheid en verschillen worden opgeofferd op het altaar van de nationale homogeniteit. De veelzijdigheid die de kern van Europa vormt, ongeacht of het gaat om de taal, de levensstijl, de kunst of de vormen van democratie, zou dan als bron worden opgevat voor een internationaal ingesteld nationaliteitsgevoel van de Duitsers in plaats van een bedreiging daarvan.
Een sociaal Europa in de dop van werknemers en een Europa van burgers
Het gaat er uiteindelijk dus om het lot van de Europese Unie, of actueler nog het lot van Griekenland, op te vatten als deel van het lot van Duitsland en wel op de manier waarop Willy Brandt het destijds in de eerste vergadering van de herenigde Bondsdag verwoordde: "Duits en Europees horen nu en hopelijk voor altijd bij elkaar."
Het is dan ook hoog tijd om de causa Europa te ontdoen van nationale denkbeelden en in kosmopolitisch opzicht op de been te brengen. De eeuwige crisis, Europa genaamd, biedt grote kansen voor het beleid in Duitsland! Het nieuwe Europees beleid, dat wil zeggen dat de kleine en grote basisbeginselen van het financiële, het milieu- en het sociale beleid Europees letterlijk worden opgesteld, zou wel eens een kernproject van een roodgroene regering in Duitsland kunnen zijn [een coalitie van sociaaldemocraten (SPD) en Grünen, red.]. Dan zou de EU niet langer het "zachte monster" zijn, maar een sociaal Europa in de dop van werknemers en een Europa van burgers, dat strijdt voor democratische legitimatie en politieke oplossingen voor internationale problemen op een manier die voor iedereen elke dag weer transparant en existentieel is. En aan wie ze daarom ook hun stem geven. Waar blijft de Europese Willy Brandt?
