Kies een taal
Volgens Katarina Sabová, Slowaakse studente Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Karel van Praag, kunnen Slowaken hartelijk lachen als ze een Tsjech horen zeggen daht hij ”naar de bergen” gaat [de Tsjechische bergen zijn heel klein in vergelijking met het Slowaaks gebergte, nvdr], of om hem om de haverklap het woord ”vole” te horen gebruiken [nvdr: een scheldwoord dat als stopwoord wordt gebruikt]. Het is daarentegen triest om te zien dat de Tsjechen zich sinds de opsplitsing van de federatie niet meer interesseren voor hun tweeling-natie. Nog altijd ziet een fors aantal Tsjechen Slowakije als hun kleine achterlijke broertje. Volgens de laatste telling leven er 193 000 Slowaken in Tsjechië, wat hen tot de grootste buitenlandse minderheid van het land maakt. De Tsjechen op hun beurt, nemen in Slowakije slechts de derde positie in, na de Hongaren en de Roma’s. En, in tegenstelling tot de Slowaakse minderheid in Tsjechië, is hun aantal aan het krimpen.
Terwijl het grootste deel van de Tsjechen in Slowakije hun moedertaal is blijven spreken, zelfs wanneer ze er al tientallen jaren wonen, beheersen veel Slowaken in Tsjechië de taal van het land perfect, ook de onmogelijke uitspraak van de letter ”ř”. Tsjechoslowakije als staat behoort nu tot het verleden. Maar het idee van Tsjechoslowakije, waarbij men een gebied voor ogen had dat ontworpen was in het hart van Europa, heeft een rijk netwerk van culturele, economische en relationele banden, is nog altijd springlevend.
Zwemparadijzen en industriegebieden
In de kranten uit die tijd, zeventien jaar geleden, was het nieuws over de Tsjechoslowaakse relaties duidelijk dramatischer van toon, en ook wat betreft de inhoud. In de loop van de zomer van 1992 verdwijnt de federatie. Op de ochtend van 17 juli verzamelt zich voor het Slowaakse parlementsgebouw een menigte van zo’n honderd mensen, die met Slowaakse vlaggen zwaaien en spandoeken dragen waarop staat te lezen: ”Leve Slowakije! Leve *Mečiar*!” [Vladimir Mačiar, voormalig eerste minister van Slowakije]
”Onder de leiding van Mečiar, hebben we vijf jaar verloren. We hebben gestreden om een democratisch liberaal regime te behouden. Daarna is alles veranderd”, zegt de directeur van het Instituut voor openbare aangelegenheden, Grigorij Mesežnikov. De hervormingen die waren ingezet door voormalig eerste minister Mikulaš Dzurinda, hebben gezorgd voor een forse economische groei, waarvan vooral de bovenste laag van de middenklasse heeft geprofiteerd.
Naast fabrieken uit het communistische tijdperk en de industrie in Slowakije is er voortaan een nieuw soort kapitalisme te vinden, in de vorm van kantoorcomplexen en winkelcentra, zwemparadijzen en industriegebieden. De heel schone hoofdstad Bratislava is het symbool voor het nieuwe zelfvertrouwen dat Slowakije op economisch gebied heeft weten te winnen. Wolkenkrabbers torenen boven het gerenoveerde historische stadscentrum uit. Wie zich het Bratislava uit het communistische tijdperk herinnert, een sombere provinciestad, zal zich verbazen.
Slowaken nog steeds erg geïnteresseerd
De econoom Pavol Kárász, lid van de Slowaakse Academie voor wetenschap, was vroeger tegen het opsplitsen van de Tsjechoslowaakse markt, met zijn vijftien miljoen consumenten. Nu is hij van mening dat beide landen hiervan hebben geprofiteerd. ”De nutteloze en abnormale ruzies over welk land de portemonnee moest trekken, de Tsjechen of de Slowaken, zijn opgehouden. Het instellen van totaal transparante relaties is echt een voordeel voor beide economieën. En de invoering van de euro in Slowakije heeft het zelfvertrouwen van de inwoners gesterkt. Kortom, we zijn er eindelijk een keer in geslaagd om de Tsjechen op een bepaald gebied in te halen”.
Terwijl de Slowaakse actualiteit de Tsjechen vaak onverschillig laat, blijven de Slowaken nog altijd erg geïnteresseerd in wat er bij hun buren gebeurt. In Slowakije verkoopt elk tankstation Tsjechische kranten, bioscopen vertonen films met Tsjechische ondertiteling, Tsjechische televisieprogramma’s worden er op grote schaal bekeken en het belangrijkste televisiejournaal biedt dagelijks enkele nieuwsitems die exclusief zijn gewijd aan Tsjechië.
Dat is waarom het niet verbazend is dat er meer jonge Slowaken zijn die Tsjechisch begrijpen dan omgekeerd. Voor de Tsjechen vormen sommige Slowaakse woorden zonder duidelijk verband met het Tsjechische equivalent een onoverkomelijke taalbarrière.
"De Tsjechische cultuur blijft sterker"
”De Tsjechische cultuur blijft sterker”, beaamt socioloog Grigorij Mesežnikov. ”Eigenlijk is Tsjechië voor veel Slowaken nog altijd een referentiekader”. De econoom Pavol Kárász gaat verder : ”In vergelijking met Tsjechië is Slowakije intelectueel gezien weinig productief. Er is geen cultureel debat, geen uitwisseling van ideeën, geen wetenschappelijke vruchtbare grondlaag". Hij zegt zich zorgen te maken over de ”Slowaakse brain-drain” in de richting van Tsjechische universiteiten.
Dus, zeventien jaar na de opdeling, is het nog altijd moeilijk om te zeggen dat Tsjechoslowakije echt voorbij is. Deze naam, ongewoon lang en ingewikkeld, is diep geworteld in talen van vele landen. Zo hebben bij de gelegenheid van de overdracht van het Tsjechische voorzitterschap van de Unie naar Zweden, in de straten in Stockholm gehoord dat bijna de helft van de ondervraagde personen de term Tsjechoslowakije associeerde met Entropa [het controversiële kunstwerk dat voorzitter Tsjechië de Unie aanbood, nvdr] en met het beleid van de regering van voormalig eerste minister Mirek Topolánek.
