Nieuws Berlijn 1961-2011
Oost-Duitse soldaten houden wacht bij de Brandenburger Tor in Berlijn op 13 augustus 1961. Foto heeft lang gediend als propagandamateriaal van het communistische regime als voorbeeld van "patriotische verdedigers van het volk".

De Muur tussen de generaties

Vijftig jaar geleden werd een start gemaakt met de bouw van de Berlijnse Muur, ruim twintig jaar geleden werd hij weer afgebroken. Maar binnen families bestaat hij nog steeds, omdat ouders en kinderen nog niet in alle openheid over het leven onder het DDR-regime durven spreken, aldus een jonge Berlijner.

Gepubliceerd op 12 augustus 2011 om 13:32
Oost-Duitse soldaten houden wacht bij de Brandenburger Tor in Berlijn op 13 augustus 1961. Foto heeft lang gediend als propagandamateriaal van het communistische regime als voorbeeld van "patriotische verdedigers van het volk".

De herinnering aan de bouw en de val van de Muur is routine geworden. Er is een discours ontstaan, dat zich uitstrekt van de 'onrechtsstaat' van de DDR via de vreedzame revolutie naar de Duitse eenwording. Maar dit collectieve verhaal sluit iets beslissends buiten: de laatste, derde generatie Oost-Duitsers.

Wij, de jonge Oost-Duitsers, waren misschien acht of tien jaar oud toen de Muur viel. Het grootste deel van ons leven hebben wij in het herenigde Duitsland met al zijn vrijheden geleefd. We zijn geslaagd, we hebben de oude kloof tussen Oost en West achter ons gelaten, zo geloofden we bijna zelf.

Maar de Muur maakt toch deel van ons uit. Er zijn een paar verbleekte herinneringen aan de eerste pioniersmiddagen. Sommigen van ons hebben, blind vertrouwend op ouders en leraren, op feestdagen anjers gedragen. Anderen hebben de verlamming gevoeld als het ouderlijke verzoek om naar het buitenland te mogen reizen, werd afgewezen. Schaamte en trots, vooraf en achteraf, liggen dicht bij elkaar. Maar dat is niet het enige. De Muur is twintig jaar geleden neergehaald, maar we voelen hem tot op de dag van vandaag in onze families. Intussen scheidt hij ouders van kinderen. Hij bepaalt hoe onze herinneringen eruit zien.

Het beschuttende van de Muur was ook weg

Met de DDR zijn alle destijds geldende oriënteringen verdwenen. Opeens was niet alleen het begrenzende, maar ook het beschuttende van de Muur weg. En daarmee een land, waar slechts weinigen van hielden, maar waarop ze zich bijna allemaal hadden ingesteld. Van de ene op de andere dag moesten onze ouders problemen oplossen, die ze niet kenden. Ze moesten de achterstand inhalen en zich een plek verwerven in een systeem dat anders was dan zij hadden gedroomd. Zo kon een korte brief van een advocaat of een verzekeringsmaatschappij existentiële angsten oproepen, omdat niemand wist wat het eigenlijk betekende.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Plotseling waren de levensplannen van onze ouders niets meer waard. Plotseling leek het leven dat ze hadden geleefd, vals. Plotseling waren onze ouders zwak. Ze moesten eerst zelf uitvinden dat permanentjes en de CDU hun beloftes niet nakomen. Daarbij maakte het niet uit, of je kind van een arbeider, een pastoor of een ambtenaar was. Ze hadden allemaal geen idee en hadden het gevoel dat er te veel van hen werd gevraagd.

Deze door ons ervaren onzekerheid, binnen gezinsverband, maar ook in het groot, verbindt ons, de derde generatie van Oost-Duitsland. Onze grootouders hebben de oorlog nog meegemaakt. Zij hebben geholpen de DDR op te bouwen en zijn een nieuw leven begonnen. Onze ouders werden in de jaren vijftig en zestig geboren en kenden niets anders dan dit land.

De wereld voor onze ouders verklaard

Tussen 1975 en 1985 zijn in de DDR ongeveer 2,4 miljoen mensen ter wereld gekomen. Zij vormen de derde generatie van een land dat niet meer bestaat. Ook wij hadden geen ervaring met het nieuwe systeem, maar wij jongeren hadden ook niets te verliezen. Wij zagen meer mogelijkheden dan gevaren. Wij hebben de wereld enigszins voor onze ouders verklaard.

De keerzijde van de diepe verontrusting in deze tijd is een selectief geheugen met betrekking tot de DDR. Onze ouders kruipen weg in stereotype herinneringen. Zij vertellen weinig en meestal alleen maar dat wat hen vandaag de dag geen onbehagen bezorgt. Ze willen hun nieuw verworven identiteit niet in gevaar brengen. Zo praten ze ook over hun leven, onvolledig en inschikkelijk. Ze vertellen over het collectief, waarin ze allemaal hebben gewerkt, of over de maandagdemonstraties en de georganiseerde vakanties. Maar wij jongeren laten ze daarmee wegkomen. Wij hebben er zelf tot nu toe niet naar gevraagd. Wij hielden onze mond.

Dat deden we, omdat we hun wereld niet nóg ingewikkelder wilden maken. Wij waren erbij, toen ze een nieuwe auto kochten, hun eerste reis naar het Westen maakten, hun baan verloren en in hun tuin vluchtten.

Vaak kapitalistischer dan velen in het Westen

We hielden ook onze mond, toen de DDR en de tijd van na de revolutie in het openbaar werden verkocht. Wij waren toen nog heel jong en pasten niet in een discours, dat eenzijdige interpretaties van de geschiedenis voortbracht. En wie wil zich nu in het openbaar voor Oost-Duitser uitgeven? Wij zijn geïntegreerd en dynamisch, ambitieus en vaak kapitalistischer dan velen in het Westen. We wilden liever onze achtergrond achter ons laten dan het tot onderwerp van een debat maken.

De prijs voor deze zwijgzaamheid is dat we vergeten zijn te vragen hoe het was in de totalitaire staat te leven. Waarom heeft die zo lang bestaan? Hoe heeft het gevoeld dat je in het leger moest om te kunnen studeren? Waar is je Stasi-dossier, zodat ik het kan lezen? Deze vragen moeten worden gesteld, zodat we een nieuw gesprek kunnen voeren, dat veelzijdiger en tegenstrijdiger is dan het oude.

We willen niet meer alleen maar kunnen kiezen tussen de DDR als 'onrechtsstaat' en een schrale 'Ostalgie'. Het uitspreken van het onuitsprekelijke betekent dat de muren binnen onze families eindelijk kunnen worden gesloopt.

Uit Berlijn

Het "Disneyland van de Koude Oorlog"

Wordt de Duitse hoofdstad het "Disneyland van de Koude Oorlog"? Dat is de vraag die sommige Duitse politici en historici zich volgens Der Spiegel stellen. Terwijl Duitsland zich opmaakt voor de viering van de vijftigste verjaardag van de bouw van de Muur, verhaalt het blad over een stad "waarin jarenlang gediscussieerd werd over de vorm die de herinnering moest aannemen, terwijl projectontwikkelaars en privé-investeerders met hun eigen ideeën en commerciële projecten met de meest symbolische plekken van de opsplitsing speelden". Van tochtjes in een Made in DDR Trabant langs de restanten van de Muur tot het naspelen van de grenscontroles tussen Oost en West: "de DDR herleeft in de vorm van een toeristische attractie".

Toch "was de Muur jarenlang slechts één lot beschoren: te verdwijnen", brengt Der Spiegel ons in herinnering. Oudere generaties hadden een stevige aversie tegen de Muur, en schaamden zich ervoor. Tegenwoordig zouden de kilometers beton deel uit kunnen maken van een 'Centrum voor de Koude Oorlog', een museumproject waarin "de verschillende aspecten van de scheiding" tussen de BRD en de DDR belicht kunnen worden en waarin de bezoeker een "algemene uitleg" zou krijgen. Der Spiegel concludeert dan ook: "met 5,5 miljoen bezoekers in de musea en de historische plekken in de stad, was de interesse voor de moderne geschiedenis van Berlijn nog nooit zo groot."

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp