De opera die België niet mag zien

Bijna iedereen in België heeft gehoord van De Stomme van Portici: de opera die in 1830 de Belgische revolutie ontketende. Maar vrijwel niemand heeft de opera daadwerkelijk gezien. Dat kan binnenkort veranderen, want de Koninklijke Muntschouwburg gaat het komend seizoen De Stomme weer uitvoeren.Alleen, dat zal niet in Brussel zijn maar in Parijs, in een coproductie met de Opéra Comique.

Dat is bewust zo gedaan, zegt de directeur van De Munt, Peter De Caluwe. De opera nu opvoeren in Brussel zou niet alleen een artistieke daad zijn, maar ook een politiek statement; het zou worden uitgelegd als een pleidooi voor Belgische eenheid op een politiek precair moment. "Dit is niet het goede moment”, zegt De Caluwe, "dan gaat het direct over België ja of nee. Ik wil het wegtrekken uit die discussie”.

Mokerslag

Schrijver Geert Van Istendael, die op de lagere school delen van De Stomme van Portici uit het hoofd moest leren, geeft De Caluwe groot gelijk. "De opera nu opvoeren in Brussel, in het politieke moeras waarin wij rond ploeteren, zou een mokerslag zijn.” Half augustus zijn in België de gesprekken over de regeringsvorming hervat. Het wantrouwen tussen Vlaamse en Waalse partijen is zo groot, dat die onderhandelingen nu al veertien maanden duren.

Koning Albert, een van de laatste symbolen van Belgische eenheid, haalde vorige maand fel uitnaar de politici die maar geen compromis weten te bereiken en waarschuwde voor poujadisme – een verwijzing naar een Franse populistische beweging uit de jaren vijftig. In dat klimaat wordt het opvoeren van De Stomme van Portici gezien als politiek dynamiet.

Hoe is het mogelijk dat een opera uit 1828 in België anno 2011 zo gevoelig ligt? Hoe kan het dat De Stomme van Portici (La Muette de Portici) van de Franse componist Daniel François Esprit Auber (1782-1871), met in de titelrol nota bene een stomme vrouw, symbool is geworden voor de eenheid van het door taalstrijd verscheurde land?

"Viva la France, vivat de Fransoeëze"

Het begon op 25 augustus 1830 in de Muntschouwburg, met de woorden "Aux armes!” van de Franse tenor Jean-François Lafeuillade. Hij zou dit de zaal in hebben geroepen tijdens het derde bedrijf van de opera. "Te wapen!” En de zaal stond al zo op scherp. Even daarvoor, na het zingen van de opzwepende aria Amour sacré de la patrie, was Lafeuillade door het publiek luidkeels om herhaling gevraagd. En na zijn "Te wapen!" zouden uit de zaal kreten hebben geklonken als "Vive la liberté", "A bas le roi", "Mort aux Hollandais" en misschien ook wel tweetalig "Viva la France, vivat de Fransoeëze".

De opera werd die augustusavond opgevoerd ter ere van de 59e verjaardag van de Nederlandse koning Willem I, die op dat moment nog koning der Belgen was. De Stomme van Portici was in die tijd een populair stuk over een volksopstand in het zeventiende-eeuwse Napels tegen de Spanjaarden. De titelrol is voor een stomme vrouw, Fenella, die de hele opera geen noot zingt maar wel danst en gebaart. Het onderwerp van de opera, opstand, hing al enige tijd in de straten van Brussel.

Wat er op die augustusavond ook precies in de Brusselse Muntschouwburg werd geroepen en of het vervolgens op instigatie was van de politie of uit spontane woede van het publiek: de opera werd voor het einde onderbroken, het publiek ging naar buiten en in Brussel had die nacht de eerste gevaarlijke opstand tegen de Nederlandse regering plaats. Huizen van hoogwaardigheidsbekleders werden aangevallen en platgebrand. Daarna ging het snel: de opstand breidde zich uit naar de rest van het land, vooral in september waren er hevige gevechten, en op 4 oktober 1830 werd België onafhankelijk verklaard.

Schandalige censuur

De Stomme van Portici staat door die avond in augustus 1830 symbool voor de Belgische opstand tegen de Nederlandse overheersing. En daarmee voor de Belgische eenheid. Natuurlijk, het verhaal over het revolutionaire effect van De Stomme van Portici is geromantiseerd, erkent Geert van Istendael. Er waren in die zomer van 1830 meer ingrediënten voor revolte: lege magen na een mislukte oogst en het voorbeeld van Frankrijk waar in juli een revolutie had plaatsgehad. "Maar feit is dat een aantal jonge burgerheren daar die avond in die schouwburg knettergek werd gemaakt.”

In de Brusselse Muntschouwburg werd in 1930 de opera nog uitgevoerd om het honderdjarig bestaan van het land te vieren. En vanaf september 1944 hadden veertien voorstellingen plaats om de bevrijding van Brussel van de Duitsers te markeren. Maar dat was dan ook de laatste keer dat De Stomme er te horen was. Een opvoering in 1980, ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van het land, moest op het laatste moment worden afgezegd omdat radicale Vlamingen hadden aangekondigd deze te zullen verstoren; want eenheid van België – dat willen zij juist niet.

In Franstalig België is onbegrip voor het niet programmeren van De Stomme in Brussel. "Schandalige censuur”, luidt een reactie op internet. "We zouden naar het Muntplein moeten gaan om daar zelf een opname van La Muette de Portici te laten horen op hetzelfde moment dat ze straks in Parijs klinkt!” Directeur De Caluwe moet daar om lachen. "Wij wilden volgend jaar in Brussel een concertante uitvoering geven, om de renovatie van het Muntplein te vieren, maar de stad had er geen geld voor over. Heel bekrompen.” Een andere internetter concludeert: „Als men terugschrikt voor een uitvoering van de opera die heeft geleid tot het ontstaan van ons land, uit angst dat het degenen die België willen laten verdwijnen boos te maken, dan is dit land al verdwenen.”