Kies een taal
Op 5 augustus jl. is de voormalige premier van Oekraïne [Joelia Timosjenko] op bevel van Rodion Kireev [president van de rechtbank in Kiev] tot grote woede van haar aanhangers en van talloze politieke leiders in de hele wereld, in hechtenis genomen en gevangengezet in cel nummer 242 van de Lukhanovkagevangenis in Kiev. Joelia Timosjenko, die zichzelf graag ziet als de postmoderne incarnatie van de gedreven Jeanne d’Arc of van Berehynia, de sprookjesachtige godin en legendarische moeder van de Oekraïne, heeft van haar proces een reality show gemaakt.
Het proces tegen Timosjenko, dat een duidelijk politiek karakter draagt, kan worden gezien als het treurige bewijs van de geleidelijke neergang van de democratie in Oekraïne. Er is echter nog veel meer aan de hand. Aan de oostgrens van de Europese Unie wordt een strategische strijd uitgevochten met als inzet de toekomst van heel Oost-Europa. Of Oekraïne, een land met bijna 50 miljoen inwoners, wordt gecontroleerd door Rusland of binnen de invloedssfeer van de Europese Unie valt, zal bepalend zijn voor het lot van andere kleine Oost-Europese landen als Moldavië, Wit-Rusland of Georgië.
Het proces, waarvan het vonnis (7 jaar onvoorwaardelijke gevangenisstraf) volgens de advocaat van Timosjenko bij voorbaat al vaststaat [de rechtszitting wordt op 27 september hervat], levert zowel de EU als Rusland hoofdbrekens op.
Proces versterkt Timosjenko's positie als oppositieleider
Oekraïne is voor Rusland van levensbelang, zoals Zbigniew Brzezinski in 1997 al schreef. Zonder Oekraïne zou Rusland zijn status kwijtraken van "Euraziatisch wereldrijk". Door het land weer onder zijn gezag te brengen zou Rusland "een machtig wereldrijk" kunnen worden "dat Europa en Azië met elkaar verbindt". Dat verklaart waarom Rusland er bij president Victor Janoekovitsj [die op 24 september een bezoek aan Moskou brengt] niets ontziend op aandringt een akkoord te sluiten over een douane-unie.
Janoekovitsj voelt zich weliswaar nauw met Rusland verbonden, maar niet genoeg om Oekraïne geheel uit handen te geven. Als tegenwicht tegen de betrekkingen met Rusland heeft hij de "strategische keus" gemaakt om toenadering te zoeken tot de Europese Unie. Tijdens de top van de EU en Oekraïne in december wil hij een historisch vrijhandelsakkoord ondertekenen. Rusland heeft hem echter onomwonden laten weten dat hij "moet kiezen, want het is het een of het ander".
Dat is in grote lijnen de stand van zaken in dit krachtenspel, waarin Timosjenko niet meer dan een bijrol vervult. Paradoxaal genoeg staat haar voormalige vijand, de Russische premier Vladimir Poetin, met wie ze in 2009 een contract ondertekende voor de levering van aardgas, aan haar kant. Juist dat contract heeft echter geleid tot wat haar nu ten laste wordt gelegd. Oekraïne betaalt op dit moment een gasprijs die hoger ligt dan die van veel Europese landen. Logisch dat Poetin het voor Timosjenko (en daarmee voor zichzelf) opneemt. Hij is woedend op Janoekovitsj en beweert dat er niets valt aan te merken op het contract.
Door Timosjenko te vervolgen heeft president Janoekovitsj al zijn mogelijke bondgenoten tegen zich in het harnas gejaagd. Waarnemers proberen zijn motieven te doorgronden, maar kunnen er geen enkele logica in ontdekken. Een reden zou kunnen zijn dat hij zich simpelweg wil ontdoen van zijn belangrijkste rivale tijdens de laatste verkiezingen. Met dit proces versterkt hij echter slechts haar positie als oppositieleider.
Een andere, even waarschijnlijke, reden kan zijn dat hij wil testen hoe tolerant de Europese Unie uiteindelijk zal blijken ten opzichte van een regime dat hoe langer hoe autoritairder wordt. Brussel en de Europese landen hebben echter alleen maar kritiek over hem uitgestort.
Wat ook de redenen mogen zijn geweest die tot het proces tegen Timosjenko hebben geleid, een van de belangrijkste gevolgen zou een herhaling kunnen zijn van de energieproblemen die in januari 2009 ontstonden toen Russisch aardgas niet langer via Oekraïense pijpleidingen naar Europa werd vervoerd en landen als Bulgarije en Slowakije het koud begonnen te krijgen. Oekraïne dreigt Rusland vanwege de gasprijs in oktober voor het Internationale hof van arbitrage in Stockholm [van de Commissie internationaal handelsrecht van de Verenigde Naties] te slepen.
Europa zou wel eens interesse kunnen verliezen in Oekraïne
Nog niet zo lang geleden kon Janoekovitsj bij een eventueel geschil met Rusland in elk geval nog rekenen op steun van de Europese Unie, die groot belang hecht aan het Associatieverdrag met de Oekraïne. Nu Timosjenko echter verwikkeld is geraakt in een politiek proces (net als sommige ministers uit haar vroegere regering, waarvan er één al bijna een jaar zonder proces gevangenzit) is alles anders geworden. “Welk signaal zou de EU afgeven aan Noord-Afrika of Wit-Rusland als ze onder deze omstandigheden een partnerschapsovereenkomst zou ondertekenen?” vraagt analist Nico Lange zich afin de Financial Times.
Met het proces tegen Timosjenko heeft Janoekovitsj zijn positie op een onbegrijpelijke manier gecompliceerd, zowel in Oekraïne zelf als in het buitenland. Oekraïense waarnemers zijn het erover eens dat Timosjenko, ongeacht de afloop van het proces, nu al heeft gewonnen. Haar (politieke) ster begon te verbleken en volgens de peilingen kon haar partij Het Vaderland op nog slechts 10 procent van de stemmen rekenen. Nu staat ze echter weer volop in de aandacht en overweegt de verdeelde oppositie de krachten te bundelen met het oog op de parlementsverkieizngen van oktober 2012.
Timosjenko is ervan overtuigd dat de omstandigheden, de tijd en de dwaasheid van Janoekovitsj in haar voordeel zullen werken. Misschien heeft ze gelijk. Niemand kan het met zekerheid zeggen. Eén ding staat echter wel vast. De omstandigheden, de tijd en de dwaasheid van Janoekovitsj werken in het nadeel van heel Oekraïne en de toekomst van dat land binnen Europa. Europa zou uiteindelijk immers wel eens alle interesse kunnen verliezen in een land waar drie opeenvolgende vrije verkiezingen niet tot een democratie hebben geleid.
Vanuit Kiëv bezien
Timosjenko heeft iets tegoed van de EU
"Sinds enkele weken wordt Kiev letterlijk bedolven onder de verklaringen en de waarschuwingen van onze Europese partners", constateert het weekblad Dzerkalo Tyjna. "Europa windt er geen doekjes om: als de situatie niet verandert, zal de ratificatie van een uitgebreid vrijhandelsverdrag tussen Oekraïne en de EU worden opgeschort".
"Voorlopig geeft de EU er voor haar eigen welbevinden en veiligheid de voorkeur aan het ontwerpakkoord te handhaven", bericht het Oekraïense weekblad, want de gaspijpleidingen van Oekraïne "zijn voor de Europese veiligheid van groot belang". "Na in de winter van 2008-2009 ternauwernood te zijn ontsnapt aan het angstaanjagende spookbeeld van gastekorten, doen de Europeanen er alles aan om te voorkomen dat ze nog eens in zo'n situatie belanden. Zij volgen de ontwikkelingen in het conflict tussen Rusland en Oekraïne over de mogelijke herziening van de gasleveringscontracten van 2009 dan ook met argusogen. Günther Oettinger, Europees commissaris voor Energie, heeft zich bereid verklaard om te bemiddelen tussen beide landen. Nadere bijzonderheden over deze Europese handreiking zullen op 30 september, tijdens het bezoek van Öttinger aan Kiev, nogmaals worden besproken".
Rest de vraag "hoe Europa zich zal opstellen als Timosjenko wordt veroordeeld. Zal de Europese Unie genoegen nemen met een veroordeling gevolgd door invrijheidstelling, waarna Joelia Timosjenko onverkiesbaar is? De EU moet eenvoudigweg reageren, temeer omdat de Europeanen menen dat ze Timosjenko iets verschuldigd zijn. De EU heeft zich immers in de winter van 2008-2009 tot haar, als premier, gewend met het verzoek zo snel mogelijk een gasleveringsovereenkomst met Moskou te ratificeren".
