Kies een taal
De strijd tegen discriminatie van homoseksuelen heeft in Litouwen nog een lange weg te gaan. Zowel de politiek, de media als de kerk staan maatschappelijke acceptatie in de weg en de EU lijkt er weinig aan te kunnen veranderen. Eerste deel van een tweedelige reportage.
Vilnius, 29 november 2013 - Een spijkerbroek met anale ritssluiting: vol trots laat het Litouwse parlementslid Petras Gražulis me de broek zien in zijn werkkamer in de Seimas, het Litouwse parlement. De 55-jarige Gražulis, leider van de rechts-populistische coalitiepartij Orde en Gerechtigheid, heeft hem speciaal laten vervaardigen om zijn afschuwen van homoseksuelen te illustreren. Op 12 november kwam hij hoogstpersoonlijk een exemplaar overhandigen op het kantoor van de landelijke gay-vereniging, de LGL. “Ik ga een patent op de broek aanvragen, ik ga er heel veel van verkopen”, verzekert hij me, waarop een lange gesprek volgt over de ‘genezing’ van homoseksualiteit - “onheil dat vanuit de EU is overgewaaid”, met verscheidene citaten uit de bijbel.
Vladimir Simonko, voorzitter van de gay-vereniging, heeft iets anders bedacht voor zijn exemplaar. Hij vertelt me de volgende dag op zijn kantoor dat hij op Facebook een veiling voor de broek is gestart die loopt tot 10 december, Dag van de Mensenrechten. De hoogste bieder krijgt een onderscheiding en de opbrengsten zullen worden besteed aan de strijd voor homorechten.
Het initiatief van Gražulis zou slechts een smakeloze grap zijn als het niet zoveel zou vertellen over de status quo van homorechten in het 3,5 miljoen zielen tellende Litouwen. In Nederland zou Gražulis wellicht zijn vervolgd wegens smaad of haatzaaien, maar in Litouwen krijgt hij slechts bijval. “Iedereen in het land heeft over zijn actie gehoord, maar geen enkele politicus heeft het veroordeeld”, betreurt Simonko. Sterker nog: het wordt gewaardeerd. Gražulis “is een van de meest populaire politici”, aldus Simonko, “en dat heeft hij te danken aan zijn homofobe uitlatingen”.
35% is tegen homoseksuele parlementariërs
Verscheidene onderzoeken wijzen op de negatieve houding jegens homoseksuelen in Litouwen. Slechts 52% van de Litouwers vindt dat zij gelijke kansen moeten hebben op de arbeidsmarkt als heteroseksuelen, blijkt uit een recent onderzoek van de nationale ombudsman. [[42% van de ondervraagden zouden bang zijn als hun kind een homoseksuele onderwijzer zou hebben]] en 35% vindt dat homoseksuelen geen parlementszetel zouden mogen hebben. Slechts 26% is voorstander van een homohuwelijk. De landelijke gay vereniging noemt dit laatste cijfer desondanks “een aanzienlijk hoog percentage”.
Onderzoek van het EU-Agentschap voor Grondrechten in Wenen wijst uit dat 61 % van de ‘LGBTI’-mensen (lesbisch, gay, biseksueel, transseksueel of interseksueel) in Litouwen gediscrimineerd of lastiggevallen wordt. Dit het hoogste percentage van de hele Europese Unie.
Vijf homofobe wetsvoorstellen
Deze negatieve houding vertaalt zich in de politiek. De laatste paar maanden van dit jaar worden maar liefst vijf wetsvoorstellen behandeld die als homofoob kunnen worden beschouwd of als anti-transseksueel: een verbod op geslachtsverandering en op adoptie door homoseksuele stellen, strafbaarstelling van het ‘in het openbaar denigreren van grondwettelijke ethische waarden‘ (lees: van het huwelijk tussen man en vrouw), het verwijderen van belediging van homoseksuelen uit het wetboek van strafrecht, en de vergoeding van de kosten van ordehandhaving bij publieke bijeenkomsten door de organisatoren van deze bijeenkomsten (lees: gayprides). De Raad van Europa heeft deze voorstellen veroordeeld en schrijft dat hiervoor “in een parlement dat de beginselen van democratie en mensenrechten respecteert, geen plaats mag zijn”.
Wat is van deze wetsvoorstellen terecht gekomen? Tomas Raskevičius, projectcoördinator bij de LGL, vertelt dat het parlement op 12 september heeft ingestemd met het voorstel om belediging van homoseksuelen te schrappen als strafbaar feit, maar dat de regering het voorstel op 13 november heeft afgewezen, een overwinning voor de homoseksuele gemeenschap. Op 26 november heeft het parlement tevens ingestemd met de strafbaarstelling van het openbaar “denigreren van grondwettelijke ethische waarden” (een wetsvoorstel dat de Baltic Pride beoogde te verbieden), wat nu door een juridische commissie wordt bestudeerd. Ook over het voorstel voor een verbod op geslachtsverandering heeft de regering op 13 november afkeurend gereageerd, maar het parlement moet nog uitspraak doen. Over de andere voorstellen is nog geen nieuws, aldus Tomas.
Brokeback Mountain gecensureerd
In oktober heeft de sociaal-democratische minister van Justitie, Juozas Bernatonis, bovendien een voorstel gedaan voor een registreerd partnerschap, maar dat zal voorbehouden zijn aan man en vrouw. Ook zijn er pogingen gaande om in de grondwet vast te leggen dat het huwelijk voorbehouden is aan man en vrouw, zoals in Kroatië.
In 2010 is er al een verbod gekomen op “het propageren van homoseksuele of biseksuele relaties of polygamie” door een wijziging op de wet voor de bescherming van minderjarigen. Het Europese Parlement had als reactie op de wetswijziging een resolutie aangenomen waarin het zich tegen het amendement uitsprak, maar zonder resultaat.
[[Een een paar maanden geleden weerde een publieke TV-zender op basis van deze wet een spotje voor de Baltic Pride]]. Het mocht slechts na 23u ’s avonds uitgezonden worden, en met het ‘adult content’ logo. Ook de film Brokeback Mountain was hetzelfde lot beschoren, en er werden bovendien passages uitgeknipt. Simonko wist slechts één privézender zover te krijgen het spotje overdag uit te zenden.
“Het is hier eigenlijk net Rusland”, zegt Simonko. Hij verwijst naar de wet op het verbod op propaganda van homoseksualiteit op basis waarvan onlangs nog een mensenrechtenactivist onlangs is veroordeeld.
“Onze politici zijn ons grootste probleem”
De Baltic Pride [op 27 juli 2013] was overigens wel een succes, op een paar incidenten na, ook al had de burgemeester van te voren getracht het evenement uit het centrum te weren. “Ik heb de indruk dat de maatschappij langzaamaan homoseksualiteit wel accepteert, alleen de politiek beweegt niet mee in dezelfde richting”, zeg Simonko. “Sinds de Baltic Pride beseften we dat we invloed kunnen uitoefenen als gemeenschap. Het was een heel vrolijke mars voor alle Litouwers, voor ons is dit echt een overwinning”, met ongeveer 1.000 deelnemers en zo’n 1.000 toeschouwers, waaronder de Nederlandse Europarlementariër Sophie in ’t Veld. Petras Gražulis werd overigens gearresteerd en een paar uur vastgehouden op het politiebureau wegens ordeverstoring. Maar dankzij een stemming in de Seimas in oktober, behoudt hij zijn parlementaire onschendbaarheid en zal er geen rechtsvervolging plaatsvinden.
“Ik heb het gevoel dat we steeds een stap vooruit doen, en vervolgens weer twee stappen terug”, zegt Simonko. “Eigenlijk zijn onze politici ons grootste probleem. Zij zijn ervan overtuigd dat het overgrote deel van de bevolking homofoob is en gedragen zich daarnaar, of durven hun hoofd niet boven het maaiveld uit te steken om geen stemmen te verliezen”. [[De meesten zien homosekualiteit als een ziekte of een afwijking die bestreden moet worden]], blijkt uit een enquête onder parlementariërs. In de sociaal-democratische en liberale partij zijn een paar leden die pro-homorechten zijn, maar “die zijn op één hand te tellen”.
Behalve de liberale oppositiepartij, pleit geen enkele politieke partij in Litouwen dan ook voor een geregistreerd partnerschap voor mensen van hetzelfde geslacht. Bovendien heeft Litouwen een brede regeringscoalitie onder leiding van Algirdas Butkevičius - Orde & Gerechtigheid, Sociaal-Democratische Partij, Arbeiderspartij en Poolse minderheidspartij - “dus je kan homorechten sowieso wel vergeten”, zegt Simonko.
Lees hier deel 2 van deze tweedelige reportage.
Foto: Petras Gražulis, Litouws parlementariër, laat de spijkerbroek zien die hij heeft laten maken, 28 november 2013.
