Kies een taal
De strijd tegen discriminatie van homoseksuelen heeft in Litouwen nog een lange weg te gaan. Zowel de politiek, de media als de kerk staan maatschappelijke acceptatie in de weg en de EU lijkt er weinig aan te kunnen veranderen. Tweede en laatste deel van een reportage.
De sociaal-democraten van Litouwen hebben desalniettemin een groot voorvechtster van homorechten binnen haar gelederen: de 69-jarige Marija Pavilionienė, professor, feministe en mensenrechtenactiviste. Binnen haar partij telt ze vijf leden die haar mening delen. In de liberale partij schat ze het aantal pro-homo leden op drie à vier. De spijkerbroek van Gražulis doet haar walgen: “Hij en veel andere homofoben zijn geobsedeerd door seksualiteit. Het gaat hier niet om seks maar om mensenrechten!”
Veel partijgenoten delen haar mening echter niet. Zij zegt “de hele tijd druk te voelen” vanuit haar partij om haar progressieve ideeën te laten varen,“dat zou slechts stemmen kosten”, vertelt ze in een café in de grootste winkelstraat in hartje Vilnius. Volgens haar wordt het elk voorstel voor seksuele voorlichting op school gezien als een poging homosekualiteit te “propageren”. De strijd voor homorechten “is echt een hele zware strijd”, zegt ze.
Gebrek aan charismatische leiders
“Een half jaar geleden heb ik er bij onze minister van Justitie op aangedrongen werk te maken van een wetsvoorstel voor geregistreerd partnerschap”, vertelt Pavilionienė. “Hij beloofde het me, maar ik wacht nog steeds. Het voorstel ligt er, hij hoeft het alleen maar uit de la te halen! Hij is gewoon bang, hij vreest dat het zijn kop zal kosten. Zelfs president Grybauskaite zegt dat de tijd nog niet rijp is voor een geregistreerd parteerschap. Ze durft niet. Al zou ze maar zeggen dat ‘er meerdere vormen van een gezin denkbaar zijn’, alleen dat zou al helpen. Het zou een groot effect hebben”. Er gaan overigens geruchten dat Grybauskaite, die wordt gesteund door de conservatieven, zelf lesbisch is.
Simonko: “Ik haat Gražulis om zijn homofobie, maar ik benijd hem wel een beetje om zijn charisma. Hij is het toonbeeld van hoe actief politici zouden moeten zijn. Hij is heel bevlogen en hij is overal te zien”. Wat de homobeweging in Litouwen nodig heeft, zijn meer charismatische politici als Gražulis en Pavilionienė, zegt hij. Na de Baltic Pride overweegt hij om zelf de politiek in te gaan. “Ik ben nu twintig jaar activist, dus waarom niet? Misschien ben ik klaar voor de stap.”
[[Litouwen telt slechts één politicus die zijn coming-out heeft gedaan]]: de 41-jarige Rokas Žilinskas van de conservatieve partij Thuisland Unie, voormalig journalist en nieuwslezer. “Zijn partij gebruikt hem om homorechten juist terug te schroeven”, zegt Simonko. “Hij was zelfs tegen de Baltic Pride. Hij gelooft in zwijgzaam protest en denkt dat homofobie zich vanzelf wel oplost. Hij heeft me zelfs voorgesteld onze vereniging op te heffen…”.
Invloed van kerk
In een land waar 80% zegt katholiek te zijn, is de maatschappelijke invloed van de kerk uiteraard groot. “Vorig jaar heeft de kerk tot twee keer toe medische faculteiten in Litouwen opgeroepen de colleges over IVF en abortus te staken”, aldus Pavilionienė. Ook zitten kerklieden geregeld op de tribune in het parlement om mee te praten over ethische kwesties.
“Voor de verkiezingen in 2008 hadden sommige kerken affiches op de kerkmuren opgehangen met een zwarte lijst waarin kerkgangers werden opgeroepen niet op deze politici te stemmen, en mijn naam stond op de lijst”, vertelt Pavilionienė. “Dit is volkomen illegaal, in een land als Litouwen waar een scheiding is van kerk en staat!” zegt ze.
Media zijn remmende factor
Ook de media zijn een remmende factor. Bijna alle kranten in Litouwen zijn openlijk tegen homoseksualiteit en hebben een tabloid-achtige stijl van berichtgeven. “Ze maken er grappen over en schrijven op een vulgaire toon”, zegt Pavilionienė. “Daar trekken ze lezers mee”. De broek van Petras deed het dan ook goed in de Litouwse media. Slechts één nieuwssite, Delfi veroordeelde de actie.
Mindaugas Jackevičius, journalist bij Delfi, beaamt de houding van de meeste media : “Over het algemeen zit de verslaggeving van homoseksualiteit vol stereotypen en denkbeeldige bedreigingen die homoseksuelen zouden kunnen vormen voor traditionele gezinswaarden”, zegt hij.
“Vergeet ook niet dat Litouwen vlakbij Rusland ligt, waar er een ware hysterie is ten aanzien van homoseksualiteit. We ontvangen veel Russische TV-zenders, het Russisch is een heel gewone taal hier. Er zijn dus heel weinig positieve tegengeluiden te horen”, betreurt Simonko.
Non-discriminatiebeginsel
Wat kan de Europa doen om homorechten te doen evolueren in Litouwen, dat sinds 2004 lidstaat is? Sinds 1997 is het non-discriminatiebeginsel een belangrijk element van Europese wetten. Zowel het EU-verdrag als het Handvest van de Grondrechten verbiedt discriminatie van mensen wegens hun seksuele geaardheid. Ondanks druk vanuit de EU lijkt de wettelijke bescherming van homoseksuelen in Litouwen echter niet de juiste richting in te gaan.
[[Activist Juris Lavrikovs vindt dat de EU “blinde vlek” heeft ten aanzien van homofobie in Litouwen]]. In EUobserver schreef hij dat de EU in feite noch wettelijke middelen ter beschikking heeft om landen tot de orde te roepen als het homoseksuelen discrimineert, noch een echte strategie voor EU-lidstaten. En dat terwijl zo’n EU-strategie wél bestaat voor landen buiten de EU. Ook Simonko betreurt dit: “Twee jaar geleden had ik een ontmoeting met Viviane Reding [Europees Commissaris voor Justitie en Burgerrechten]. Ze beloofde me de situatie van homoseksuelen in Litouwen nauw te volgen, maar ze neemt geen actie”.
In de aanloop naar de EU-top voor het Oostelijk Partnerschap die eind november is gehouden in Vilnius, heeft Litouwen bovendien, als voorzitter van de EU, druk uitgeoefend op Oekraïne om de discriminatie van homoseksuelen aan te pakken, terwijl de situatie in Litouwen nauwelijks beter is te noemen.
Houding Litouwen is “hypocriet”
Pas in oktober 2013 gaf de regering haar verzet op tegen de anti-discriminatierichtlijn van de EU uit 2008, die een aanvulling vormt op de al bestaande EU-wetgeving. De laatste drie jaar was Litouwen hiertegen gekant. Maar in verband met het EU-voorzitter, kon het land deze houding moeilijk volhouden. Uit een uitspraak van Eglė Čaplinskienė, hoofd van de afdeling gelijke kansen van het ministerie van Sociale Zekerheid en Werkgelegenheid, blijkt hoe pragmatisch deze houding is: "In feite verzetten we ons niet meer. Ons standpunt is neutraal: noch voorstander, noch tegenstander. Dat is het meest praktische gezien het EU-voorzitterschap”. “Hypocriet”, zo luidt Simonko’s oordeel over Litouwen binnen de EU.
En Gražulis? Hij wil het liefst dat Litouwen uit de EU treedt. Hij ziet de EU als de bron van al het kwaad: het is de EU die ons “homoseksualiteit dicteert” en “de zielen van onze mensen steelt” door van homo-zijn “een modetrend te maken”. Maar dat zal wel veranderen, voorspelt hij: “de EU zal hierdoor ineenstorten, het is slechts een kwestie van tijd”.
Dit is deel 2 van een tweedelige reportage. Lees hier deel 1.
Foto: Vladimir Simonko, voorzitter van de Litouwse gay-vereniging LGL, op zijn kantoor, 29 november 2013.
