Kies een taal
In een vraaggesprek met het Duitse tijdschrift Der Spiegel, wijt de uitgesproken linkse Sloveense filosoof Slavoj Žižek de problemen van Europa aan de "luiheid van het continent".
Žižek zegt dat hij geen warhoofd is. “Ik ben communist bij gebrek aan beter, uit wanhoop over de situatie in Europa.” Voor hem is de Europese crisis niet slechts een kwestie van ja of nee zeggen tegen het kapitalisme. De crisis raakt het hart van de westerse democratie. Er is echter “geen weg terug naar het communisme".
Volgens Žižek zijn de vier belangrijkste uitdagingen van het geglobaliseerde kapitalistische systeem de klimaatverandering, de niet te overziene gevolgen van het biogenetisch onderzoek, de ontbrekende zelfregulering van de financiële markten en het groeiende aantal mensen dat in de samenleving buiten de boot valt. Alleen een “vernieuwde linkse beweging kan de centrale waarden van de liberale democratie veiligstellen”. “Als links deze kans laat liggen, wordt het gevaar groter dat fascisme en autoritaire regimes weer de kop opsteken.
Volgens Žižek ligt het antwoord op religieus fundamentalisme, rechts populisme en nationalisme echter niet in meer integratie en tolerantie maar in een nieuwe dominante cultuur die ook grenzen stelt. Een dergelijke “richtinggevende cultuur” in Europa zou een "universele Verlichting" betekenen. Hij zegt dat we op een punt kunnen belanden dat culturele co-existentie niet langer mogelijk is.
“De grootste bedreiging voor Europa is luiheid, dat men zich terugtrekt in een cultuur van onverschilligheid en algeheel relativisme”, zegt hij waarbij hij doelt op het schuldgevoel van Europa dat tot multiculturele tolerantie leidt. Hij vindt dat “er een explosieve situatie ontstaat wanneer twee etnische of religieuze groepen bij elkaar in de buurt wonen maar een volledig onverenigbare manier van leven hebben, waardoor zij kritiek op hun religie of levensstijl als een aanval op hun identiteit beschouwen".
Maar Žižek verdedigt Europa en noemt zichzelf een “linkse eurocentrist”.
Ik ben ervan overtuigd dat we Europa meer dan ooit nodig hebben. Stelt u zich eens een wereld voor zonder Europa: er zouden dan nog twee polen overblijven. Aan de ene kant de Verenigde Staten met hun harde neoliberalisme, aan de andere kant het zogenaamde Aziatische kapitalisme met zijn autoritaire politieke structuren. Daartussenin zit het op expansie beluste Rusland van Poetin. We zouden het meest waardevolle deel van de Europese erfenis kwijtraken, namelijk een democratie die de vrijheid van collectieve actie insluit. Zonder die vrijheid zijn geen gelijkheid en gerechtigheid mogelijk.
Artikel vertaald door Jan Messchendorp.
