Kies een taal
Zoals iedere zondag zijn naast de oude houten banken rijen plastic stoelen gezet. De wat vervallen barokke Santa Eufemiakerk zit afgeladen vol. Dit is een Milanese parochie zoals zovele, vlak bij de Porta Romana, een yuppenwijk in de hoofdstad van Lombardije. Loden jassen en nertsmantels zitten zij aan zij met jacks en trainingspakken. Gezinnen, enkele ouderen en heel veel jongeren. Gemiddeld gaat ongeveer 20 procent van de Italianen eens per week naar de kerk, maar het aantal gelovigen is in het bisdom Milaan, het grootste van Italië, veel groter.
Na de mis vormen zich kleine groepjes die praten over de komende verkiezingen. "De uitspattingen van Berlusconi hebben iedereen met walging vervuld, maar erger nog dan dat morele aspect is het feit dat er van de beloofde hervormingen in die achttien jaar niets terecht is gekomen", aldus een verontwaardigde Matteo, onderwijzer op een katholieke school. "Iedereen moet zich naar eer en geweten afvragen wat we nu het hardste nodig hebben en welke partij daarin het beste kan voorzien. Maar het is nog nooit zo moeilijk geweest om die vraag te beantwoorden", voegt Riccardo, afgestudeerd letterkundige en op zoek naar een baan, eraan toe. Net als tienduizenden andere katholieke jongeren in de hoofdstad van Lombardije doen ze ‘vrijwilligerswerk’. De een werkt in een psychiatrisch ziekenhuis, de ander geeft huiswerkbegeleiding.
Progressieven versus Comunione e Liberazione
Aan de andere kant van de stad staat aan de rand de vervallen fabriekswijk Sesto San Giovanni, vroeger ook wel het Italiaanse Stalingrad genoemd omdat er altijd massaal op de communisten werd gestemd, staat een oude basisschool waarin een liefdadigheidsinstelling is gevestigd. Hier worden ontredderde immigranten, werklozen zonder inkomen en ondernemers die door de crisis failliet zijn gegaan, opgevangen. "De burgersamenleving is energiek en creatief genoeg, maar het is haar nog steeds niet gelukt om politici te vinden die haar vertegenwoordigen", verzucht Don Virginio Colmegna, boegbeeld van de Milanese linkse christenen, die zich op alle fronten inzet voor de maatschappij.
Ruim 33 procent van de Italianen weet nog niet op wie ze zullen stemmen. Vooral de katholieken, met name in Lombardije, die voor de uitslag van de verkiezingen van cruciaal belang zijn, weifelen. De belangrijke extra stemmen die worden toegekend aan de partij die bovenaan eindigt, worden voor de Kamer van afgevaardigden landelijk berekend, maar voor de Senaat gebeurt dit per regio. Als rechts in Lombardije wint, dan maakt ze goede kans de meerderheid in de Eerste Kamer te behouden.
In Milaan, en meer nog in de rest van deze regio met ruim 10 miljoen inwoners - de dichtstbevolkte, rijkste en meest productieve van het Italiaanse schiereiland - vormen katholieke bewegingen van oudsher een politiek en cultureel machtsblok. Aan de ene kant zijn er de progressieven in de ruimste zin van het woord, die zich nog altijd herkennen in de sociale boodschap van de overleden kardinaal Carlo Maria Martini, een vooraanstaand jesuiet die van 1980 tot 2002 aartsbisschop van Milaan was. Aan de andere kant zijn er degenen die in de geest van paus Johannes Paulus II vooral hechten aan katholieke normen en waarden, zoals de katholiek-conservatieve beweging Comunione e Liberazione (CL).
De huidige aartsbisschop van Milaan, kardinaal Angelo Scola, een van de grote favorieten voor de opvolging van paus Benedictis XVI, voelt zich nauw verwant met deze stroming, waarvan het politieke gewicht door haar uitgebreide sociale en economische netwerk in de regio van doorslaggevend belang is. De progressieven hebben duidelijk gekozen voor links en de Democratische partij, maar de rest, met voorop CL, dat jarenlang Silvio Berlusconi heeft gesteund, zit met de handen in het haar. De verwarring onder een groot deel van de Lombardische katholieken is nog toegenomen nu Roberto Formigoni, zeventien jaar lang de almachtige president van de regio en lid van CL, moest aftreden op beschuldiging van corruptie.
"De blik moet op Europa gericht blijven"
De katholieke leiders hebben de Cavaliere lange tijd gesteund, maar begin najaar 2011, nog voor Berlusconi onder druk van de markten moest aftreden, zijn ze in de aanval gegaan door luidkeels te eisen dat normen en waarden in ere worden hersteld. "We wilden niemand vertellen hoe ze moesten stemmen, maar opnieuw de nadruk leggen op onze beginselen en nadenken over hoe de vertegenwoordiging van de samenleving kan worden versterkt om de politiek nieuw leven in te blazen", stelt Massimo Ferlini, landelijk regionale topman en vice-voorzitter van de Compagnia delle Opere. Dit is een netwerk van bijna 40.000 kleine en middelgrote bedrijven, waarvan de helft in Lombardije, met een gezamenlijke omzet van ongeveer 70 miljard euro. Allemaal bedrijven die actief zijn in gezondheidszorg, horeca, afvalverwerking, biotechnologie en high-tech, maar die ook voedsel- en medicijnbanken sponsoren om de armsten in de samenleving te ondersteunen. Door tegenstanders worden ze gezien als de sterke arm van CL op economisch terrein en de harde kern van een machtssysteem dat dicht aanschuurt tegen het regionale bestuur.
Massimo Ferlini stond vroeger aan het hoofd van een communistische jongerenbeweging, maar is teruggekomen op het geloof uit zijn jeugd. Volgens hem is het van belang "om de blik op Europa gericht te houden" en te zorgen dat de opofferingen die Mario Monti en zijn regering van technocraten een jaar lang van de bevolking hebben geëist niet voor niets zijn geweest. Veel anderen zijn dezelfde mening toegedaan, onder wie vooraanstaande afgevaardigden als Europarlementariër Mario Mauro, die uit de partij van Berlusconi, Volk van de Vrijheid (PDL), is gestapt. Anderen blijven de Cavaliere ondanks alles trouw, bij gebrek aan een alternatief dat in hun ogen beter is.
Nooit eerder waren de katholieken zo verdeeld
"Nooit eerder zijn de katholieken zo verdeeld geweest over de verschillende politieke machtsblokken, maar dat biedt wel de mogelijkheid om links, dat te kampen heeft met een gebrek aan visie, door middel van gemeenschappelijke humanistische waarden nieuw leven in te blazen", vindt Paolo Sorbi, voormalig activist van de revolutionaire communistische beweging Lotta Continua, inmiddels werkgever en als vurig katholiek al jaren een van de Milanese leiders van de Movimento per la Vita (beweging voor het recht op leven). Hij overweegt om dit keer op de Democratische partij te stemmen. Temeer omdat sommige kandidaten katholiek zijn of campagne voeren voor thema's die de gelovigen na aan het hart liggen.
"De afgelopen twintig jaar hebben we het verwoestende effect gezien van doorgeslagen egoïsme en individualistische arrogantie", zegt Umberto Ambrosoli, die erop wijst "dat zijn betrokkenheid is gebaseerd op een belangrijke waarde, die van legaliteit". Deze jonge strafrechtdeskundige, zoon van Giorgio Ambrosoli (een vermaard advocaat die in 1979 door de maffia werd vermoord), is nieuw in de politiek en voert als kandidaat van links campagne voor het leiderschap van de regio, nadat hij als aanvoerder van een burgerbeweging de eerste ronde heeft gewonnen.
Nauwelijks twee jaar geleden wist Roberto Formigoni met ruim 54 procent van de stemmen Lombardije bij de regionale verkiezingen voor de derde keer binnen te halen. Zou deze regio, die van oudsher rechts stemt, nu overhellen naar de andere kant, zoals vorig jaar in Milaan gebeurde? Volgens de peilingen wordt het een nek-aan-nekrace tussen Umberto Ambrosoli en Roberto Maroni, lijsttrekker van Lega Nord en bondgenoot van Berlusconi. Veel katholieken zijn bang dat die partij, voorstander van afscheiding, in Lombardije gaat winnen terwijl ze ook in de andere regio's in het Noorden al de grootste is. En veel gelovigen ergeren zich aan de xenofobe uitspraken van Lega Nord.
