Een goede verkiezing

De Italiaanse verkiezingsuitslag heeft vrijwel iedereen aan de andere kant buiten Italië geschokt, maar de Europese leiders zouden beter een zucht van verlichting slaken: het scheelde maar enkele decimalen of Angela Merkel en consorten hadden opnieuw het vooruitzicht gehad van een top met Silvio Berslusconi. De wederopstanding van ‘Il Cavaliere’ en het echec van Mario Monti, de uitverkorene van Brussel en Berlijn, vullen de Europese kranten met ironie over de ‘zegen’ van Angela, die vaak een politiek doodsvonnis betekent voor degene die deze krijgt. Het is haast vertederend om te bedenken hoe de leider van de Partito democratico, Pier Luigi Bersani, enkele dagen voor de verkiezingen nog met Monti bekvechtte over de vraag wie de bondskanselier het liefst als premier zou zien, zonder er ook maar een moment bij stil te staan dat de meerderheid van de Italianen, aan wie deze beslissing toekwam, misschien wel geen van beiden wilde.

Minachting voor de democratie

Slavoj Žižek legde onlangs nog eens de nadruk op deze toenemende minachting voor de democratie, die sommigen nu zelfs openlijk een gevaar voor de economische stabiliteit noemen. Velen hadden de illusie dat pressie en intimidatie altijd zouden volstaan om de kiezers ervan te overtuigen niet moeilijk te doen en gewoon te stemmen zoals van hen wordt verwacht. Dit ging zelfs zover dat ze net als in Griekenland een verkiezing die niet het gehoopte resultaat opleverde over wilden doen. Maar in Italië wordt er niet opnieuw gestemd, althans, voorlopig niet. De reden hiervoor is eenvoudig: als er nieuwe verkiezingen zouden worden gehouden, leveren die naar alle waarschijnlijkheid winst op voor de Vijfsterrenbeweging (M5s) van Beppe Grillo, de man die, meer nog dan Berlusconi, de Europese leiders slapeloze nachten bezorgt. Om te bewijzen dat hij minstens zo stompzinnig is als zijn rivaal haastte de Duitse kandidaat-kanselier van de sociaaldemocraten Peer Steinbrück zich om zijn afschuw uit te drukken over het succes van deze “twee clowns”.

Een van de jongste parlementen van Europa

Toch hebben deze verkiezingen ook veel goed nieuws opgeleverd. Zoals Mario Calabresi, directeur van dagblad La Stampa, opmerkte, hebben deze verkiezingen grotendeels korte metten gemaakt met wat algemeen beschouwd wordt als het kwaad van een oud en vastgeroest land: Italië heeft nu een van de jongste parlementen van Europa, vol vrouwen en nieuwe gezichten. Een groot deel van de oude garde van de afgelopen twintig jaar is eruit gegooid. Op de een of andere manier heeft de enorme drang naar vernieuwing, die al sinds onheuglijke tijden de kop werd ingedrukt, eindelijk een bres geslagen.
Dit is grotendeels de verdienste van juist de Vijfsterrenbeweging, die ondanks de twijfelachtige persoonlijke waarde en vaak onaanvaardbare uitspraken van zijn leider, is getransformeerd tot “tolhuisje”, zoals Calabresi stelt, dat tientallen jonge outsiders heeft toegelaten tot het gesloten snelwegcircuit van de institutionele politiek. Deze mensen verdienen respect: het zijn geen op afstand bestuurbare robots van Grillo en eenmaal in het parlement mogen ze anoniem stemmen.

Minderheidsregering als laboratorium

Het engagement van Grillo om zich naar niemand te schikken wordt echter al verloochend want zeer veel kiezers van de Vijfsterrenbeweging hebben aangegeven bereid te zijn een eventuele regering met de Partito democratico te steunen. Van alle fouten die Bersani heeft gemaakt is een beroep doen op deze kiezers in plaats van het aanbod van Berlusconi voor een grote coalitie accepteren zeker niet zijn grootste fout.
Een minderheidsregering van de Pd met de steun van de M5s zou bijzonder nieuw en interessant zijn in het Europa van de establishmentcoalities, de regeerbaarheid als absolute waarde en de consensus van Brussel. Een laboratorium waarin de besluitvorming geen gehoor geeft aan de dwang om de financiële markten stabiliteit voor te wenden, maar aan de voortdurende dialectiek die de grondslag van de democratie zou moeten vormen en de enige manier is om rekening te houden met de vaak tegenstrijdige behoeften van een extreem verdeelde gemeenschap als die van Italië of van Europa in het algemeen. Het zal geen sinecure worden. In het programma van de M5s staan punten die beslist warm zullen worden onthaald in Europa, zoals de besparing op de kosten van de politiek, maar ook mogelijk explosieve punten, vooral het referendum over de euro. Maar na vier jaar crisis kan de conflictsituatie in de EU en haar lidstaten niet meer gereduceerd worden tot een salongesprek.

Berlijn heeft misschien geen gesprekspartner meer

Adriana Cerretelli schreef in het dagblad Sole 24 Ore: “Angela Merkel heeft er alles aan gedaan om haar weg naar de verkiezingen van september vrij te maken van het gevaar van nieuwe instabiliteitsschokken in Europa.” Maar dit is duidelijk mislukt en de bergen stof die zich onder het tapijt ophopen dreigen nu de hele tafel omver te gooien. Het moment is aangebroken voor een periode van radicaal en inhoudelijk overleg, dat eens niet via het gebruikelijke intergouvernementele systeem achter gesloten deuren plaatsvindt. Berlijn en bondgenoten hebben geen partij meer in Italië en in Spanje, waar het gehele politieke systeem nu aan een zijden draadje hangt, en waar ze binnenkort zonder gesprekspartner dreigen te zitten. De dialectiek van begrotingsdiscipline en tegengestelde toekomstvisies voor de EU zal open en bloot moeten plaatsvinden. De Europese verkiezingen van 2014 komen als geroepen: Andre Wilkens, directeur van het Mercatorcentrum in Berlijn, opperde onlangs een verkiezingscampagne op Europees niveau, waarin zou moeten blijken wat ideeën en stromingen waard zijn en zaken op orde kunnen worden gesteld. Het is wellicht de laatste kans om te voorkomen dat de façade van de Europese consensus instort. En daarmee het hele bouwwerk.