Nieuws Voormalig Tsjecho-Slowakije
Praag, 17 november 1989: steunbetuiging van studenten voor Václav Havel voor het presidentschap van Tsjecho-Slowakije.Tekst op het spandoek : "Vrijheid" (AFP)

Een licht masochistische revolutie

De val van het Tsjecho-Slowaakse regime op 17 november 1989 voltrok zich zonder bloedvergieten, maar was ook verstoken van de opwinding die revoluties normaal gesproken met zich meebrengen. Journalist Jiří Peňás geeft een psychoanalytische interpretatie van deze gebeurtenis.

Gepubliceerd op 16 november 2009 om 16:43
Praag, 17 november 1989: steunbetuiging van studenten voor Václav Havel voor het presidentschap van Tsjecho-Slowakije.Tekst op het spandoek : "Vrijheid" (AFP)

Een van de frappantste kenmerken van de Tsjechische, maar ook de Slowaakse gebeurtenissen van november 1989 is dat een expliciet seksuele connotatie afwezig of weinig betekenisvol lijkt. De uitingen die normaal gesproken met revoluties of ineenstortende regimes gepaard gaan, schitteren door afwezigheid. Geen seksuele uitspattingen, geen vrouwen die hun naakte lichaam exhibitioneren en geen mannen die zich in het openbaar op hen werpen. Dat is gedeeltelijk te verklaren door de lage temperaturen van dat najaar, maar niet alleen. De seksuele driften zijn uitgesteld, of op zijn minst beteugeld totdat de zaken uitgekristalliseerd zijn. Wat is er met het recht op de seksuele vrijheid gebeurd?

Deze schaamte lijkt ietwat vreemd, aangezien het hoofdzakelijk studenten waren die aan deze gebeurtenissen deelnamen. Studenten zijn normaal gesproken toch zeer begaan met het onderwerp seks. Tijdens de studentenopstanden in de Verenigde Staten en West-Europa in 1968 lagen “seksuele eisen” zelfs ten grondslag aan de beweging, maar in de eisen van de Tsjechische en Slowaakse studenten vinden we geen enkel aspect met een seksuele lading terug: geen enkele verwijzing naar het recht op seksuele vrijheid, vrije toegang tot pornografie, contraceptie, een gegarandeerd orgasme voor iedereen, of ten minste het recht op gemeenschappelijke douches in de studentencampussen. Vanaf 17 november 1989 heersten in de hoofdweg in Praag een serieuze sfeer en gevoel van verantwoordelijkheid binnen kringen van actieve studenten. Ze onderwierpen hun lichaam en geest aan een soort van vrijwillig ascetisme.

De verborgen betekenis van "Fluwelen Revolutie"

Hoewel hun gevoel van schaamte zeer groot was, drong er soms toch nog wat tot hun zelfgekozen pantser door, maar het was niet noodzakelijkerwijs hun hart dat dan een sprongetje van vreugde maakte… De ogen van de jonge mannen twinkelden, niet vanwege lust, maar vanwege een historische missie die ze moesten volbrengen en die vele malen belangrijker was dan welke intieme of privéaangelegenheid dan ook.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Šimon Pánek en Martin Mejstřík, de studentenleiders, hadden meer weg van puriteinse monniken dan van revolutionaire playboys. Het ontbrak de jonge studentes Monika Pajerová en Jana Hybášková zeker niet aan charme, maar tijdens deze gebeurtenissen hadden ze evenveel sexappeal als Vrijheid leidt het volk, het beroemde schilderij van de Franse schilder Delacroix. De hoofdfiguur op het doek mag dan wel ontblote borsten hebben, maar daar is dan ook alles mee gezegd.

Ging het dan om een aseksuele revolutie? Zeker niet! De uitdrukking ‘fluwelen revolutie’ heeft in feite een verborgen betekenis, ook al is deze niet eens zo bewust gekozen. De auteur ervan (waarschijnlijk Václav Havel) trof deze term blijkbaar toevallig aan in de terminologie van het sadomasochisme. De naam ‘fluwelen’ is ontleend aan de roman Venus im Pelz (Venus in bont) van de Oostenrijkse schrijver Leopold von Sacher-Masoch, aan wie we de term masochisme te danken hebben. Von Sacher-Masoch is overigens een van de favoriete schrijvers van Lou Reed, de oprichter van de band Velvet underground, die de revolutie van ’89 opeist en is uitgeroepen tot de officieuze godfather ervan.

Het masochisme, of het zoeken naar genot via onderwerping en lijden, heeft de gebeurtenissen van 17 november 1989 ontketend. Na het roepen van de leuze “we zijn met onze blote handen gekomen,” wat kan worden opgevat als een uitnodiging tot de seksuele daad, werden de demonstranten onmiddellijk afgeranseld met wapenstokken. De slachtoffers hebben wel geprobeerd zich te verdedigen, maar aan de andere kant wilden ze onbewust graag geslagen worden. Ze wisten heel goed dat het dat waard zou zijn, als hun beul niet te ver zou gaan.

Václav Havel, in de rol van seksidool

De dagen erop werden gekenmerkt door een toestand van opwinding, die normaal gesproken aan de seksuele daad vooraf gaat. Lust en plezier worden tien keer zo groot als het ons lukt om ons maar lang genoeg in te houden. Deze toestand wordt perfect weergegeven in de slogan die tijdens deze revolutionaire dagen opgang deed: “Waarheid en liefde moeten zegevieren over de leugen en de haat.” Hierin zien we duidelijk de naderende coïtus. Het kwam er alleen nog op aan geduld op te brengen.

De bedenker van deze slogan is niemand minder dan Václav Havel. Hij speelde toen de rol van seksidool, zelfs al kon hij doorgaan voor een anti-idool. Hij had zich al lange tijd op die rol voorbereid waarmee hij vriend en vijand heeft verrast. Weinig mensen kenden zijn gezicht in Tsjechië. Hij had weliswaar wel wat dandyachtigs over zich, met zijn snor, blonde lokken en gekwelde blik, maar hij was geenszins het type atleet dat bij veel mensen in de smaak viel. Op dat moment was dat eerder een voordeel, want als we ons in een staat van afwachting bevinden, is het beter als er iets nieuws, ongebruikts op ons pad komt. En toen Václav Havel ten tonele verscheen, kon deze nieuwe liefde volop tot uitdrukking komen.

Vanuit Slowaakse ogen

Onze mooie jaren van vrijheid zijn al vergeten

"De Slowaakse burgers mogen twintig jaar vrijheid dan uitbundig vieren op straat, in het theater of voor de televisie, het gebrek aan interesse van de politici voor deze herdenking is opvallend", betreurt het Slowaakse dagblad Sme. Terwijl de Slowaakse premier Robert Fico eerst op reis is naar Moskou (!), en vervolgens naar Londen, bevindt president Ivan Gašparovič zich in Oostenrijk op 17 november, de dag waarop de Fluwelen Revolutie wordt herdacht. Bij het concert dat door de voorzitter van het Parlement, Pavel Paško, wordt georganiseerd, zullen "de meeste hoofdrolspelers van de revolutie en de oppositie" dan ook verstek laten gaan, meldt de krant. Het land richt zich eerder op de regionale verkiezingen, waarvan de eerste ronde, op zondag 15 november, werd gewonnen door de sociaaldemocratische partij van Fico, die overigens het hoofd moet bieden aan diverse beschuldigingen van verkiezingsfraude. De herinnering aan de gebeurtenissen van 1989 is evenwel niet volledig uitgewist: de hoofdredacteur van Sme beschouwt de afgelopen twintig jaar in vrijheid als "de mooiste jaren" van zijn land.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp