Kies een taal
Hoe bekeken de Europeanen Italië 150 jaar geleden eigenlijk? Met verbazing, ongeloof en bewondering. In hun ogen hadden de Italianen iets groots gepresteerd – nationale eenheid – dat destijds als haast onmogelijk werd beschouwd en dan ook nog volgens regels die prachtig leken. En hoe is dat nu? Europeanen bekijken Italië nog steeds met verbazing, ongeloof, maar ook met ontgoocheling en teleurstelling. Alsof ze het land niet langer herkennen.
De Italiaanse eenheid is een Europese gebeurtenis van formaat. Europa is niet alleen de afspiegeling, het toneel van deze hoogstaande onderneming geweest, maar ook een wezenlijk onderdeel. Italië heeft zichzelf feitelijk gesticht door middel van politieke en militaire strijd om een volwaardige Europese natie te worden. Italië stond model voor een ander volk, het Duitse volk, dat met hetzelfde probleem worstelde om tot nationale eenheid te komen.
Toen Pruisen in 1866 op gezag van Otto von Bismarck volgens eigen regels begon aan een groot nationaal project, paste Bismarck de strategie van graaf Cavour, de vader van de Italiaanse eenheid, niet toe, maar hij wilde Italië wel stevig aan zijn zijde weten om een gemeenschappelijke vijand te bestrijden: Oostenrijk. Zo ontstond de mythe van de “natuurlijke alliantie” tussen het Italiaanse Piemonte en het Duitse Pruisen. Op dat moment werd er al een bepaalde basis gelegd voor toekomstige toenadering tussen beide landen, met aanzienlijke gevolgen. In gunstige en ongunstige zin.
Discussies vol passie en bitterheid wekken onbegrip
De geopolitieke positie van Italië dwong de Italiaanse diplomatie ertoe om zich geraffineerd en met opportunisme te bewegen tussen de Europese mogendheden. Toen de oorlog in 1914 uitbrak, verklaarde Italië, formeel geallieerd met de centrale mogendheden, zich aanvankelijk neutraal, om zich het jaar erop te voegen bij het Frans-Britse front. Als gevolg daarvan beschuldigden Oostenrijk en Duitsland Italië van verraad. Op dat moment raakten de Europeanen voor het eerst verdeeld in twee kampen in hun oordeel over Italië.
Tegenwoordig lijkt het te getuigen van slechte smaak om dit voorval op te rakelen, vooral na de Europese verzoening na afloop van de Tweede Wereldoorlog. Europeanen kunnen maar moeilijk begrijpen waarom we vandaag de dag met zoveel passie en bitterheid discussiëren over de vraag of we al dan niet een verenigd land moeten blijven. En hoe we dat dan zouden moeten doen.
De vergeeflijke zonde van het gebrek aan collectief gevoel
Ze snappen gewoon niet waarom we hier zeggen “dat we ons geen Italiaan voelen”. Voor hen is het "Italiaanse" karakter van het hele schiereiland zo overduidelijk, ondanks de regionale verschillen, dat ze niet beseffen dat niet de gewoonten, tradities, keuken en (pseudo)vroomheid van Italianen ter discussie staan, maar een gebrek aan collectief gevoel dat we bij een staat horen.
Helaas beschouwen sommige Europeanen dit gebrek als een vergeeflijke zonde en begrijpen ze daardoor niet hoezeer het federalisme waarvoor de Lega Nord zoveel bijval krijgt, gebukt gaat onder antinationale gevoelens. Voor een Duitser die heeft kunnen profiteren van decennia van efficiënt en goed geolied federalisme, is het ondenkbaar dat het federalisme zoals de Lega Nord die voorstaat, belast is met antinationale motieven. Maar zo is het nu eenmaal in Italië. Een reden te meer waarom het zo moeilijk is om elkaar te begrijpen.
Debat
Zelfs onenigheid over een feestdag
“Italië viert de 150e verjaardag van zijn eenwording [op 17 maart 1861 werd Victor-Emmanuel uitgeroepen tot 'koning van Italië'] in een sfeer die wellicht verbazing wekt”, schrijft de Franse politicoloog Marc Lazar in La Repubblica: “Regeringspartij Lega Nord maakt bezwaar tegen de geplande festiviteiten en vindt dat deze gebeurtenis helemaal niet gevierd zou moeten worden”. Volgens Liga Nord valt er namelijk niets te vieren, want als het noorden geen deel was gaan uitmaken van de rest van Italië, “zou het er nu heel wat beter aan toe zijn”. “Historici en intellectuelen voeren een verhitte discussie over zowel de festiviteiten als de Risorgimento”, de beweging die tot de Italiaanse eenwording heeft geleid, aldus Lazar, die erop wijst dat werkgevers “kritiek hebben op het feit dat 17 maart door de regering tot een feestdag is uitgeroepen”, terwijl “de publieke opinie niet bepaald enthousiast lijkt over alle herdenkingsplechtigheden”.
Italië vormt daarin geen uitzondering, stelt Lazar: “in Europa geven vrijwel alle festiviteiten, zelfs die ter bevordering van eendracht en harmonie, aanleiding tot conflicten. Frankrijk heeft burgeroorlogen gekend en zodra er een herdenkingsplechtigheid wordt georganiseerd, stuit ze op grote problemen. Hetzelfde zien we in België, Duitsland, Spanje en Portugal. In de meeste Europese landen is sprake van een wildgroei aan herdenkingsplechtigheden, een toenemend aantal tegenstrijdige gedenkdagen en een nostalgische drang om het verleden in herinnering te roepen als een tijd waarin alles beter was. Geconfronteerd met de afbrokkelende macht van hun politieke instellingen slagen de Europese landen er in deze tijd van mondialisering en met de opkomst van nieuwe grootmachten en van Europa steeds minder in hun plaats te bepalen."
