Fragment uit "Avatar", van James Cameron, typisch voorbeeld van 'mainstream' cultuur die Europa steeds minder zelf produceert.

Mainstream cultuur: zwemmen of verzuipen

Naast culturele supermacht Amerika, is Europa’s plek ingenomen door landen als China, India of Brazilië bij het verspreiden van hun cultuur. Het is tijd om te reageren, waarschuwt een boek dat onlangs is verschenen in Frankrijk, anders zal Europa niet meer meetellen bij de wereldwijde culturele veranderingen.

Gepubliceerd op 23 april 2010 om 14:37
©Twentieth Century Fox  | Fragment uit "Avatar", van James Cameron, typisch voorbeeld van 'mainstream' cultuur die Europa steeds minder zelf produceert.

Als Europa niet reageert, zal ze geworden gemarginaliseerd en door de landen die nu tot bloei komen uiteindelijk worden verzwolgen”. Je zou Frédéric Martel kunnen verwijten dat hij de situatie ietwat al te dramatisch voorstelt. Maar niet als je weet dat hij de wereld heeft rondgereisd en een boek van 450 pagina’s heeft geschreven om zijn bewering te staven. Mainstream is gewijd aan de ingrijpende veranderingen die nu, in het digitale tijdperk, in de culturele industrie plaatsvinden.

Mainstream, dat is de cultuur van het grote publiek, dat ”wat iedereen leuk vindt”, zoals de ondertitel het stelt [“een onderzoek naar de cultuur die iedereen behaagt”]. Een cultuur die een groeiende industrie draaiende houdt en een steeds groter aandeel uitmaakt van het wereldwijde BBP, een plek waar grote internationale bedrijven het tegen elkaar opnemen: mainstream-cultuur is zowel economisch als wat betreft invloed van belang. Ze maakt immers deel uit van de ”soft-power”, dat wil zeggen de macht die niet voortvloeit uit wapens, maar uit creativiteit.

Tijdens zijn wereldreis waarin hij de gevolgen van de digitale revolutie, twintig jaar mondialisering en de opkomst van de zuidelijke machten in kaart heeft willen brengen, is Frédéric Martel, onderzoeker en journalist (bij France Culture en NonFiction.fr) uiteraard in de Verenigde Staten geweest, het mekka van de ‘mainstream’, maar ook bij de nieuwkomers op dit gebied : Mumbai, Sjanghai, Seoul en Dubai.

Zijn conclusie is nauwelijks verrassend te noemen: de Verenigde Staten blijven de ”onbetwiste leider” van deze gemondialiseerde markt. Sterker nog : ”de Verenigde Staten exporteren niet alleen hun culturele producten, maar ook hun model”. ”Van Damascus tot Beijing, van Hué tot Tokyo en zelfs in Riyad en Caracas, verbaasde ik me over de fascinatie die mijn gesprekspartners aan de dag legden voor het Amerikaanse entertainmentmodel. De woorden zijn in Hindi of in Mandarijn, maar de grammatica is Amerikaans”.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Andere winnaars na het opnieuw schudden van de kaarten zijn uiteraard de landen die in opkomst zijn: China, India, Brazilië en de Golfstaten, die culturele industrieën opbouwen met behulp van hun oliedollars.

Twee grote verliezers: Europa en de zuidelijke landen

Uit dit boeiende onderzoek komt naar voren dat er twee verliezers zijn : Europa, waarvan de schrijver de relatieve neergang beschrijft en verklaart, en de ”anderen”, dat wil zeggen de zuidelijke landen die niet over dezelfde omvang of middelen beschikken als de ”nieuwkomers” en die veroordeeld zijn tot het importeren van beeld en geluid van anderen.

Europa dus, waarvan het marktaandeel in de export van films, televisieprogramma’s en muziek (de boekenbranche houdt zich beter, merkt Martel op) sinds tien jaar krimpt met 8% per jaar, terwijl dat van de Amerikanen met 10% per jaar groeit. Europa blijft zo’n beetje de nummer twee van de wereld, maar voor hoe lang nog ? Het oude continent heeft te kampen met vele handicaps, te beginnen met het uiteenvallen in nationale markten, want zelfs als we Europa statistisch gezien als één binnenlandse markt beschouwen, zijn er in de culturele sfeer 27 nationale markten die ”nauwelijks de dialoog met elkaar aangaan”. Ook de veroudering van de cultuur weegt zwaar op de entertainmentindustrie : ”De Europese definitie van historische cultuur en erfgoed is vaak elitair en juist anti-mainstream, en loopt niet per se parallel met het mondiale en digitale tijdperk”.

De verdwijning van een gemeenschappelijke Europese cultuur

Ook een aanvankelijk wantrouwen ten opzichte van het internet of ”het vaak verwerpen van cultuuruitingen die afkomstig zijn van immigranten of hun kinderen” vallen onder deze problemen – de lijst die Martel opstelt is nog veel langer. Hij voegt er onder meer aan toe: ”Het laatste en meest ernstige probleem voor Europa is waarin het zich zeker onderscheidt van de Verenigde Staten, maar ook van de Arabische landen en vermoedelijk ook van Afrika en misschien zelfs wel van Azië, en dat is de verdwijning van een gemeenschappelijke cultuur. Als je de culturele statistieken van Europa bekijkt, valt op dat elk land erin slaagt zijn eigen muziek, literatuur, soms zijn film en wat vaker zijn televisieprogramma’s te beschermen, maar dat de rest van de niet nationale uitingen steeds vaker Amerikaans zijn en steeds minder Europees. Om een beroemde uitspraak van Thomas Jefferson te parafraseren: het is een beetje alsof elke Europeaan voortaan twee culturen heeft, die van zijn eigen land en de Amerikaanse”. Deze constatering is somber en bijna verpletterend. Hoewel kunstaanbidders zich hier absoluut niet druk over zullen maken en de mainstream graag overlaten aan de Amerikanen of Chinezen, zolang je maar niet komt aan wat zij beschouwen als de essentie van de Franse cultuur.

Daar maken ze een denkfout, want de verzwakking van geglobaliseerde culturele industrieën zal een effect hebben op alle sectoren en zelfs op ons vermogen om buiten mainstream om te blijven creëren, kortom, om onszelf buiten de ‘kudde’ te houden. Het boek is dus een oproep tot bewustwording van, en reactie op wat Frédéric Martel heeft geschreven. De auteur merkt inderdaad op dat als zijn boek ervoor kan zorgen dat de Europeanen bewust worden van de kracht van ‘soft power’ en ze aanzet tot het innemen van een andere plek in deze nieuwe internationale indeling, hij zijn taak heeft volbracht. Of dat ook daadwerkelijk gebeurt, is nog maar de vraag, maar dit boek biedt tenminste genoeg stof voor een debat.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp