Kies een taal
Hij zat er bepaald niet op te wachten. Geert Mak schrijft een boek over Amerika, dus Europa was een beetje naar de achtergrond geschoven. Maar toen het Duitse weekblad Die Zeit vroeg waarom de Europese intellectuelen zo stil waren, schreef hij 'De hond van Tišma. Wat als Europa klapt?'
De hond van Tišma is een somber boekje. Met de Europa-historicus Norman Davies komt Mak tot de conclusie dat de decembertop van de Europese regeringsleiders zijn laatste hoop de bodem inboorde. “Ik vrees dat het voorbij is.”
Het is het verhaal van too little too late. Te weinig geld voor het noodfonds, te weinig sanctiemogelijkheden, te weinig visie en uiteindelijk te weinig Europees leiderschap. “Het Duitsland van Merkel”, schrijft Mak, “mist een historische kans om de echte leider van Europa te worden. Uit angst voor het verkeerde spook, het spook van de inflatie, duwt Duitsland Europa in een recessie.” “Fout”, zegt Mak. “Laat liever de geldpers draaien. En knijp het Zuiden niet kapot.”
Europa moet terugveroverd worden op het geld, schrijf je. Maar hoe dan? In 1989 overwon het vrije Westen het communisme. En liet het casinokapitalisme gierend uit de hand lopen.
“Als je zaken doet, neem je risico. Je kunt beloond worden, maar het kan ook misgaan. Dat weet iedere marktkoopman. Maar de marktwerking is verstoord door de banken, die bijna een anti-democratische revolutie zijn begonnen. Ze hebben de macht naar zich toe getrokken. Iedereen komt zwaar beschadigd uit deze crisis, behalve de veroorzakers. De banken lopen geen enkel risico en de publieke sector betaalt de prijs. Ik was laatst op een bijeenkomst waar een Chinese topeconoom en een Afrikaanse centrale bankier een groep Europese specialisten uit de financiële sector de les lazen. Een interessante historische omslag. De Afrikaan zei: jullie banken zitten vol met zeer bekwame mensen, maar ze hebben alle fouten gemaakt die je bedenken kunt. Dat valt alleen te verklaren als andere factoren bij hun beslissingen de doorslag hebben gegeven. In Afrika noemen we die andere factoren corruptie. Het werd stil in de zaal. Hij doelde op de bonussen en hij had volstrekt gelijk.”
Europa was een poging om democratie boven de nationale grenzen uit te laten stijgen. Kan de democratie de ontketende wereldmarkt niet aan?
“Dat is waar ik zo treurig van word. Mét al haar gebreken, met al haar butsen en deuken, is de Europese Unie een fantastisch experiment op dit vlak. Daarom moeten we haar met hand en tand verdedigen. De EU zou het model moeten zijn dat in de woeste 21ste eeuw iets van democratische waarden overeind houdt. Valt dat weg, dan springen anderen in dat vacuüm. De Amerikanen, de Chinezen, de Brazilianen, de Russen.”
De EU is een typisch product van geloof in de maakbaarheid van de samenleving. Krijgen de populisten nu toch gelijk? Het werkt niet?
“Nee. Ze hebben één punt: over Europa hangt als een mist een gevoel van onbehagen. In Nederland is dat gevoel heel sterk. Andere landen knorren nog tevreden. Populisten vertolken dat onbehagen. Ik snap de kritiek op Europa. Maar je terugtrekken op jezelf is magisch denken. Een nationale mythe is ongelooflijk verleidelijk. Soms denk ik ’s avonds in bed ook weleens: laat ik eens een kwartiertje rechts zijn. Zalig!”
Dat ongemak is voelbaar in je boek. Je bent Europeaan in hart en nieren, je kijkt met de blik van de historicus. Maar je komt er niet uit. Je moet toegeven dat het niet werkt.
“Hoe treurig ook, ik was niet verbaasd. In het slothoofdstuk van mijn boek In Europa schreef ik al dat het scheepje heel onevenwichtig is opgetuigd met 27 kapiteins op de brug. Bij storm gaat dat hele grote problemen geven, voorspelde ik. En nu stormt het.”
Je boekje eindigt somber. Wat is je hoop voor 2012? “Komend jaar gaat het om de vraag hoe Europa eruit komt te zien. Blijft het een communautair systeem onder leiding van een sterke Europese Commissie of wordt het een gedecentraliseerd intergouvernementeel systeem, wat de Duitsers willen. Nederland kan daar een bemiddelende rol in spelen. Wij zijn niet zo dogmatisch als de Duitsers. Laten we die rol op volle kracht spelen, puur uit eigenbelang. Want wij zijn en blijven een internationaal georiënteerd land.”
