Kies een taal
De veiligheidstop die deze week werd gehouden en waaraan Nicolas Sarkozy, Angela Merkel en Dmitri Medvedev deelnamen, leek bij voorbaat al op een anticlimax af te stevenen. Frankrijk wilde iets spectaculairs bereiken, Duitsland iets redelijks en Rusland iets waarmee het handel kon drijven. De kans op consensus was dus maar klein. Maar de bijeenkomst in de Noord-Franse stad Deauville zou ook een anticlimax kunnen worden met gevolgen. Mochten historici er ooit op terugkijken, zou dit wel eens als het moment kunnen worden beschouwd waarop staatshoofden en regeringsleiders het feit onder ogen moesten zien dat ze in een multipolair Europa leven.
Het simpele feit dat deze top werd gehouden, betekent al dat het einde aan van het solipsisme van de Europese Unie. Tijdens de jaren negentig van de vorige eeuw waren veel denkers van mening dat Europa zou uitgroeien tot een ‘postmodern’ continent, dat niet langer hoefde te vertrouwen op een machtsevenwicht. Nationale soevereiniteit en de scheiding van binnen- en buitenlandse aangelegenheden werden minder belangrijk geacht. De EU en de NAVO zouden geleidelijk verder uitbreiden totdat alle Europese staten zich zouden hebben vastgelegd op deze manier van handelen. Tot voor kort leek het erop dat dit ook gebeurde. Midden- en Oost-Europa ondergingen een gedaanteverwisseling, Georgië en Oekraïne waren getuige van demonstraties van de macht van prowesterse lieden en Turkije schoof gestaag op richting toetreding.
Rusland, Turkije en de EU ontwikkelen hun 'burenbeleid'
Toch zijn de vooruitzichten voor zo’n unipolaire Europese orde inmiddels aan het vervagen. Rusland had nooit zo veel op met de uitbreiding van de NAVO en de EU, maar is krachtig genoeg om openlijk een nieuw veiligheidsconcept te eisen. Turkije is gefrustreerd geraakt door de manier waarop sommige EU-staten de onderhandelingen over toetreding blokkeren, volgt steeds vaker een onafhankelijk buitenlands beleid en is naarstig op zoek naar een grotere rol. Daarbij komt nog dat de VS momenteel de handen vol hebben aan de problemen met Afghanistan, Iran en de opkomst van China en niet langer een fulltime Europese macht zijn. En voor je het weet, doemt het multipolaire Europa dan op.
In plaats van een enkele multilaterale orde, geconcentreerd rond de EU en de NAVO, zien we dan ook de opkomst van drie polen – Rusland, Turkije en de EU – die alle drie bezig zijn met het ontwikkelen van ‘burenbeleid’, bedoeld om invloed te kunnen uitoefenen op hun elkaar overlappende invloedsferen, respectievelijk in de Balkan, Oost-Europa, de Kaukasus en het Midden-Oosten. Eerlijk is eerlijk, een oorlog tussen de voornaamste machten lijkt niet erg waarschijnlijk. Toch groeit de rivaliteit en zijn de bestaande instellingen niet in staat gebleken om de crisis in Kosovo in 1998-1999 te verhinderen, de wapenwedloop in de Kaukasus te vertragen, de oorlog tussen Rusland en Georgië te voorkomen of de instabiliteit in Kirgizië in 2010 te bedwingen, laat staan dat er vooruitgang is geboekt bij het oplossen van de overige sluimerende conflicten op het Europese continent.
De algemene tegenstrijdigheid is echter dat de EU de afgelopen tien jaar voornamelijk bezig is geweest met het verdedigen van een systeem, waarvan de eigen regeringen beseffen dat het niet functioneert. Ze gaven geen gehoor aan de verzoeken van Moskou om gesprekken over veiligheid te voeren, zodat de status quo gehandhaafd kon worden. Maar aangezien de formele instellingen door rivaliteit in een impasse zijn geraakt, zijn de EU, Rusland en Turkije in toenemende mate bezig daar omheen te werken. Ondanks verzet van Rusland erkenden sommige EU-lidstaten de onafhankelijkheid van Kosovo. Rusland erkende de onafhankelijkheid van Abchazië en Zuid-Ossetië, ondanks verzet van de EU, en Turkije werkte samen met Brazilië aan de formulering van een reactie op de Iraanse nucleaire dreiging zonder overleg met de NAVO. Door zo vast te houden aan de illusie van een bepaalde orde riskeren Europese leiders dat er een wanordelijke toestand ontstaat.
De top in Deauville heeft juiste agenda, maar verkeerde deelnemers
En juist daarin gaat de top van Deauville een rol spelen. De top heeft de juiste agenda, maar de verkeerde deelnemers. Wij zijn van mening dat de EU beter een informeel ‘tripartiet overleg over veiligheid’ kan organiseren met de landen die de veiligheid in de 21e eeuw vorm gaan geven, namelijk Rusland en Turkije, in plaats van te onderhandelen over een nieuw verdrag of nog een meeting te organiseren tussen Parijs, Berlijn en Moskou. Als de EU een dergelijk forum zou voorstellen, zou ze zich kunnen distantiëren van de defensieve reacties op het voorstel van president Medvedev in 2008 om te gaan onderhandelen over een nieuw veiligheidsverdrag. Door Turkije een belangrijke plaats aan tafel te geven – parallel aan de toetredingsonderhandelingen – zouden EU-leiders Turkije kunnen helpen om zijn Europese identiteit levend te houden en het land tegelijkertijd zijn directe en indirecte invloed te laten aanwenden in de directe omgeving. En als Lady Ashton - opperhoofd van het buitenlandse beleid van de EU - aan tafel zou zitten in plaats van Merkel en Sarkozy, zouden lidstaten een eind kunnen maken aan de vreemde situatie dat de EU, een van de grootste leveranciers van veiligheid in Europa, niet is vertegenwoordigd in enige veiligheidsinstelling op het continent.
De EU heeft een nieuwe strategische aanpak nodig, niet om oorlog tussen Europese machten te voorkomen, maar om ze te laten samenleven in een wereld waarin ze zich meer in de periferie bevinden en waar een buurland dat instort net zo alarmerend kan zijn als een machtig buurland. Het doel zou moeten zijn om een trilateraal Europa te gaan vormen in plaats van een tripolair Europa. Door het opzetten van een tripartiet overleg zou de oude institutionele orde nieuw leven kunnen worden ingeblazen en, om met Lord Ismay te spreken, aan het werk worden gezet om te zorgen dat de EU verenigd blijft, Rusland postimperialistisch en Turkije Europees.
Opinie
Het nieuwe Duits-Franse imperialisme
Exclusieve topontmoetingen zoals deze week in de Noord-Franse stad Deauville tussen Nicolas Sarkozy, Angela Merkel en Dmitri Medvedev wekken achterdocht, schrijft politicoloog Jana Kobzová, werkzaam bij de European Council on Foreign Relations. In een multipolair Europa past het niet dat de grootste mogendheden zich als vorsten gedragen, stelt Kobzová in het liberale Slowaakse dagblad SME: “In de negentiende eeuw groeide Deauville uit tot een bekende badplaats, in dezelfde periode dat de destijds machtige landen Europa in invloedssferen hadden verdeeld. De ontmoeting doet denken aan een van zulke afspraken tussen de machtigen der aarde, die tussen Bismarck en Talleyrand. […] Vandaag wordt Europa […] met problemen geconfronteerd waarvoor het geen oplossingen heeft. Aan gespreksonderwerpen dus geen gebrek. De grote vraag blijft echter welke gevolgen deze bespreking in Deauville voor Europa's veiligheid zal hebben. Immers, de leiders van Frankrijk, Duitsland en Rusland hebben negentig procent van de Europese staten en een steeds belangrijker wordende speler als Turkije geen uitnodiging gestuurd. […] Niet alleen de bespreking in Deauville is het probleem; er is sprake van een trend. Europa dreigt terug te keren naar een tijdperk waarin het verdeeld was over de invloedssferen van de belangrijkste Europese mogendheden. Daar kan voor ons multipolaire continent niets goeds uit voortkomen.” (met eurotopics)
