Kies een taal
Aan de ene kant zien we giganten zoals de staatsenergiebedrijven Eletrobras en Cemig (Brazilië), dammenbouwer Three Gorges Corporation en staatselektriciteitsbedrijf State Grid Corporation (China) en staatsoliemaatschappij Sonangol (Angola), die allemaal afkomstig zijn uit opkomende economieën die een sterke groei doormaken. Aan de andere kant hebben we te maken met ondernemingen die mondiaal gezien bescheiden afmetingen hebben, waarvan de aandeelhouders bankroet zijn en die afkomstig zijn uit een land dat zich in grote moeilijkheden bevindt en waarvoor nu een reddingsplan is opgesteld dat uit een ingrijpend privatiseringsprogramma bestaat.
De belangrijkste potentiële kopers van de Portugese staatsondernemingen en van aandelen of deelnemingen in de ondernemingen die te koop staan, zijn afkomstig uit Brazilië, China en Angola, maar ook uit Duitsland en Groot-Brittannië.
De staatsenergiebedrijven EDP (Energias de Portugal) en REN (Rede Eléctrica Nacional) zijn al in de verkoop gegaan en in 2012 zullen oliemaatschappij Galp, luchtvaartmaatschappij TAP en vliegveldbeheerder ANA volgen. Ook CP Carga (goederenvervoer per spoor) en het Portugese postbedrijf CTT zullen geprivatiseerd worden. Het mag geen verbazing wekken dat de ondernemingen die zich internationaal gezien het meeste open stellen en het grootste gedeelte van hun activiteiten in het buitenland realiseren, het meest in trek zijn. Maar waarom dan juist die landen, en niet andere landen? Het antwoord is in principe nogal simpel: zij hebben geld. Het is een kwestie van prijzen en voor kolossen zoals Brazilië en China is de prijs zelfs zeer aanlokkelijk.
Identiteit van investeerder komt misschien nooit boven water
Angola is daarentegen een geval apart, net als Duitsland en Groot-Brittannië, want hun belangen liggen niet uitsluitend op financieel vlak. “De investeringen van Angola in Portugal hebben een sterke politieke component. Het is een middel voor het land om zich op het Portugeestalige grondgebied te profileren, waarvan het land economisch voordeel hoopt te trekken”, meent António Ennes Ferreira, docent aan het Instituto Superior de Economia e Gestão. Maar het is volgens hem ook een manier om het Angolese kapitaal te legitimeren, omdat dit in Portugal minder aandacht krijgt dan elders, en om toegang te krijgen tot andere markten. Gezien de gebrekkige transparantie bestaat er een kans dat de identiteit van de investeerder nooit precies boven water zal komen. Angola doet zuiver financiële investeringen, zonder knowhow in te brengen.
Duitsland is een kandidaat voor de overname van EDP en de grote favoriet van de Portugese minister-president Pedro Passos Coelho, maar daar liggen de zaken totaal anders. Duitsland kan geïnteresseerd zijn in een samenwerkingsverband met Portugal in Afrika, omdat het daar bijna niet aanwezig is. Voor Portugal zou dat een “Europese aangelegenheid” zijn, een manier om de banden met Duitsland aan te halen en het land aan zijn zijde te scharen in deze tijden van Europese crisis.
Portugal als springplank naar de rest van Europa
Brazilië en China zijn allebei giganten die mondiale ambities koesteren, maar elk land is een geval apart.
Voor Brazilië, dat al decennialang in Portugal investeert, onderscheiden deze nieuwe transacties zich door hun omvang en de steeds sterkere positie van de Braziliaanse staat op politiek en industrieel niveau. “*T*ussen de regels door gaat het om versterkte politieke steun”, bevestigt de Braziliaanse ambassadeur Mário Vilalva als reactie op de uitspraak van de Braziliaanse president Dilma Rousseff aan de Portugese premier Passos Coelho: “Het is in ons belang dat Portugal zo snel mogelijk uit deze crisis komt.”
De Braziliaanse Nationale Ontwikkelingsbank (BNDES) ondersteunt op actieve wijze de internationalisering van Braziliaanse ondernemingen, die in Portugal een springplank naar de rest van Europa zien. Zij richten zich vooral op de bedrijven die “interessant” zijn door hun aanwezigheid op de wereldmarkt, zoals cementfabrikant Cimpor (waarover de Brazilianen in 2010 zeggenschap hebben verkregen), EDP en zelfs Radio e Televisão de Portugal (RTP), dat vestigingen heeft in de Afrikaanse landen die Portugees als voertaal hebben, wat een pluspunt is dat niet uitgevlakt moet worden.
Voor de Chinezen bieden de Portugese privatiseringen niet alleen de kans om op een extra Europese markt te penetreren, die bovendien kwetsbaar is en unieke banden met Portugeestalig Afrika bezit, maar ook om zich toegang te verschaffen tot technologieën en om (waarom ook niet?) bepaalde protectionistische barrières te omzeilen of uit te schakelen.
Chinezen slaan twee vliegen in één klap
“We moeten ook niet vergeten dat China de vestiging van zijn ondernemingen op de wereldmarkt wil vergemakkelijken via een leerproces en het wegkopen van leidinggevenden”, voegt onderzoeker Miguel Santos Neves toe.
De interesse voor Energias de Portugal spreekt boekdelen. Deze leidende onderneming op het gebied van duurzame energie (terwijl China een uitgebreid programma heeft gelanceerd om zijn efficiëntie op het gebied van energie te verbeteren), is zeer goed geïntegreerd op de Amerikaanse en Braziliaanse markten en oefent een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit. Met deze overname slaan de Chinezen twee vliegen in één klap: ze verwerven technische vaardigheden en ze verwerven toegang tot markten waar hun dominante positie nu al protectionistische reflexen oproept.
Op dit moment is het voor Portugal prioriteit om “inkomsten binnen te halen”, maar de identiteit van de winnaar van de privatiseringsrace laat het land ook weer niet koud. Maar het wiet er hoogswaarschijnlijk naar uit dat de Brazilianen, Chinezen en Angolezen op de een of andere manier een doorslaggevende stempel zullen drukken op de Portugese privatiseringen.
