Kies een taal
Dat was ook de boodschap van ECB-voorzitter Mario Draghiop zijn persconferentie begin deze maand. Hij zei met zoveel woorden dat de ECB wel degelijk over de nodige vuurkracht beschikt en ze ook zal gebruiken. Extra honderden miljarden euro's aanmaken om landen tijdelijk voor een bankroet te behoeden, was trouwens nooit het hoofdprobleem.
De probleemlanden zijn echter hopeloze schuldenaars waaraan niemand nog tegen houdbare voorwaarden geld leent. Die verloren solvabiliteit is het tweede probleem. Er moet gewoon pakweg 2.500 miljard euro overmatige schuld uit het eurosysteem. Zolang we daar geen oplossing voor bedenken, is onze financiële sector virtueel failliet.
De Duitse banken hebben nog altijd voor zo'n 500 miljard euro vorderingen op Zuid-Europa! De Fransen staan er nog slechter voor. En de vorderingen van die banken zijn deels de vorderingen van de spaarders bij die banken.
Politieke legitimeit
Hoe het ook zij, de schuldencrisis zal van de Europese burgers nog zeer grote inspanningen vergen. Vooreerst om de begrotingen in evenwicht te krijgen, want het heeft geen zin om aan schuldafbouw te doen, terwijl de schuldopbouw doorgaat. En daar komt dus de geleidelijke afbouw van de bestaande schuldenoverlast bovenop.
Economische groei zou ons daarbij vanzelfsprekend kunnen helpen, samen met wat inflatie, maar voor groei is vertrouwen nodig. Vertrouwen in de toekomst, zoals we dat sinds de jongste oorlog meestal wel hadden. Om dat vertrouwen te herstellen en bij de burgers de bereidheid op te wekken om flink meer te werken voor minder inkomen, hebben onze politici legitimiteit nodig. Ze moeten over een democratisch mandaat beschikken, dat we om de vijf jaar moeten vernieuwen.
Dat mandaat moeten ze krijgen vanuit en voor de hele eurozone. De Europese Unie of tenminste de eurozone moet dus een politieke unie worden. Die unie heeft het laatste woord over alle begrotingen van alle onderliggende besturen. Binnen dat strakke kader beschikken landen en regio's nog over de vrijheid om belastingen te heffen of uitkeringen te verhogen. Dat is pas een staatshervorming!
In Duitsland verbiedt de grondwet uitdrukkelijk de overdracht van dit soort bevoegdheden. Verschillende Duitse politici hebben de jongste dagen dan ook gepleit voor een referendum, zij het meestal zonder enthousiasme. Ze volgen daarmee de intussen 83-jarige filosoof Jürgen Habermas, van wie het boekje La Constitution de l'Europe (Gallimard) nu ook in Franse boekhandels ligt.
Nieuwe democratische constitutie
Constitutie staat hier zowel voor opbouw als voor grondwet, voor Konstituierung én Verfassung. We moeten vermijden, aldus Habermas, dat het hoopvolle Europese project in zijn omgekeerde verandert, namelijk een 'postdemocratische bureaucratie' wordt die door de Europese volkeren als verdrukkend en vijandig wordt ervaren.
We moeten van Europa dus weer een positief project maken. Europa is voor Habermas een onmisbare component van een wereld die we als ethisch bewuste burgers moeten blijven verbeteren. Als we Europa niet redden, wat blijft er dan straks over van andere kosmopolitische dromen zoals universele mensenrechten?
Dat er een referendum komt in Duitsland lijkt zeer waarschijnlijk. Dat kan volgens Der Spiegel drie vormen aannemen: een stemming over wijziging van de Duitse grondwet, een stemming over de jongste Europese beslissingen (fiscal compact en ESM, het European Stability Mechanism) of een referendum in heel Europa over verregaande verdragswijzigingen.
Een referendum dus over een nieuwe democratische constitutie van ons continent. Wie zet hier bij ons zijn schouders onder? Laten we al beginnen met een petitie.
Duitsland
Manifest tegen een schijndemocratie
Een jaar voor de parlementsverkiezingen in Duitsland hebben drie intellectuelen op verzoek van de sociaaldemocratische partijleider Sigmar Gabriel een betoog geschreven voor een democratischere Europese Unie. In een bijdrage in Frankfurter Allgemeine Zeitungmet als titel "Tegen een schijndemocratie” pleiten filosofen Jürgen Habermas en Julia Nida-Rümelin en econoom Peter Bofinger voor een constitutionele verdrag in Duitsland en een referendum over Europa in de eurolanden.De auteurs, wier bijdrage in Duitsland tot een levendig debat heeft geleid, uiten de wens dat lidstaten meer soevereiniteit overdragen aan de Europese instellingen, zodat die eindelijk de noodzakelijke legitimiteit verwerven om begrotingsdiscipline te kunnen opleggen. Die discipline zorgt volgens hens voor een stabiel financieel systeem.
De rechtvaardiging van meer Europese integratie vloeit niet alleen voort uit de huidige eurocrisis, maar wordt ook gerechtvaardigd door de noodzaak voor politici om zelf het heft in handen te nemen en af te rekenen met de plaag van het parallelle spookuniversum dat investeringsbanken en hedgefondsen hebben gecreëerd naast de reële economie van goederen en diensten.
Het drietal pleit voor meer burgerdemocratie in een welvaartsstaat en afstappen van een "schijndemocratie die zich aanpast aan de markten”. In feiten beweren ze:
Het wijd verbreide gevoel dat er afbreuk wordt gedaan aan legitimiteit is toe te schrijven aan het feit dat het anonieme marktmechanisme in de ogen van de burger een directe politieke dimensie heeft gekregen. Bij dit gevoel komt dan nog de ingehouden of openlijk geuite woede van burgers, die terug te voeren is op hun eigen onmacht. Daar dient de politiek daadkrachtig tegen op te treden.
De auteurs concluderen dat een terugkeer naar natiestaten geen optie meer is in een geglobaliseerde wereld.
Afzien van de eenwording van Europa zou neerkomen op afscheid nemen van de wereldgeschiedenis.
