Therapie voor tolerantie

Frank Higgins is gekleed in een mooi groen soldatenuniform van het Britse regiment in Noord-Ierland en heeft een groene baret met kwast op zijn hoofd. Hij legt de eerste bloemen op het eregraf voor Poolse soldaten die in de Eerste Wereldoorlog zijn gesneuveld. "Piłsudski, weten jullie eigenlijk wel wie Piłsudski was?" [maarschalk Józef Piłsudski, stichter van het onafhankelijke Polen na de Eerste Wereldoorlog] Iedereen beantwoordt de vraag bevestigend, alsof het over de koningin van Engeland ging.

Tot de groep behoort ook een aantal jongeren met tatouages. Een van hen is Stuart, een elektricien die tijdens het bezoek aan de militaire begraafplaats van de wijk Rakowice in Krakau een traantje zal laten bij de graven van Poolse vliegeniers. Een ander is Mark. Hij werkt voor een vliegtuigbouwer en is lid van het Red Hand Commando, een paramilitaire groepering uit Belfast die een jaar geleden officieel ontwapend is.

Tussen een bezoek aan de Wawel [heuvel in Krakau met koninklijk kasteel], een excusie naar de Wieliczka-zoutmijn en gesprekken met Poolse studenten in de stadskroegen, denkt Mark erover na hoe je zou kunnen voorkomen dat de 30.000 Poolse immigranten die in de provincie Ulster leven, zich grote problemen op de hals halen. Nu hoeft er maar weinig te gebeuren om deze problemen te laten ontstaan, vooral omdat de meeste Polen zich in het protestantse deel van Oost-Belfast vestigen. "De huren zijn hier lager dan in de katholieke wijken", legt Aleksandra Łojek-Magdziarz van de Poolse Vereniging in Belfast uit.

Paramilitairen bij burenruzies

Na afloop van een voetbalwedstrijd tussen Noord-Ierland en Polen in het voorjaar van 2009 hebben supporters uit Wales en Schotland, die hoofdzakelijk van Poolse afkomst waren, vernielingen aangericht in het centrum van Belfast. Als reactie hierop hebben protestantse paramilitaire groeperingen 150 Poolse huizen verwoest. "De meeste slachtoffers waren onschuldige Poolse gezinnen", bevestigt de directeur van de Poolse Vereniging in Noord-Ierland, Maciej Bator. Toch geeft hij toe dat de Polen niet altijd vrijuit gaan in de conflicten die zij met de protestanten hebben. Meestal gaan de geschillen over nachtelijke feestjes, waarbij aan Poolse zijde te veel drank vloeit.

Het ergste is dat de Polen zich niet eens realiseren welk risico zij lopen als ze de gedragsregels van de wijk aan hun laars lappen. "Als er in Belfast sprake is van burenruzies, dan worden er geen ambtenaren of politieagenten ingeschakeld, maar leden van paramilitaire groeperingen, die een paar jaar geleden officieel de wapens hebben neergelegd", vertelt Kacper Rękawek, die politicoloog is aan de Hogeschool voor sociale psychologie in Warschau en een aantal publicaties over het conflict in Noord-Ierland op zijn naam heeft staan.

Het gebeurt regelmatig dat mannen in burger, soms gewapend met kalasjnikovs, tijdens Poolse feestjes binnenvallen en de immigranten 24 uur de tijd geven om een nieuw onderkomen te vinden. Is de overlast van deze fuifnummers de enige reden dat hun protestantse buren zich ergeren? "Hoewel het al zes jaar geleden is dat de Polen massaal naar Belfast kwamen, spreekt een groot deel van hen nog altijd geen Engels. Ze reageren zelfs niet op beleefdheidsfrasen, omdat ze het niet begrijpen", merkt Maciej Bator op.

Prikkeldraad in Belfast net zoals dat in Auschwitz

Ondertussen zit Frank Higgins in een restaurant in Krakau aan een bord gebakken bietjes, waar hij normaal gesproken niets van moet hebben. Hij droomt ervan dat mensen zich vriendelijk en tolerant tegenover elkaar gedragen. Toen hij negen jaar oud was, werd er een zogenoemde ´peace line´ uitgezet tussen de protestantse wijk van Shankill Road en de katholieke Falls Road. Er werd een vijf meter hoge muur van gewapend beton opgetrokken, vol prikkeldraadversperringen, die moesten voorkomen dat er flessen met benzine overheen werden gegooid. En dat over bijna drie kilometer, met om de honderd meter een stalen hek. Door deze ´vredeslijn´ was Belfast bijna 20 jaar lang een oorlogsstad.

De barricades van Falls Road stonden onder commando van het Ierse republikeinse leger (IRA), en die van Shankill Road waren verdeeld onder de aanhangers van de Ulster Defence Association (UDA), de Ulster Volunteer Force (UVF) en het Red Hand Commando. Tot die laatste groepering behoort Mark, die is uitgegroeid tot de officieuze leider van zijn gemeenschap in Carrickfergus, een klein stadje in Ulster waar zowel protestantse loyalisten als Poolse katholieken wonen.

Mark zou waarschijnlijk nooit in Polen terecht zijn gekomen, als Frank Higgins het prikkeldraad van Belfast niet in verband had gebracht met het prikkeldraad van Auschwitz. Nadat hij uit het leger was gestapt, klom Frank in een paar jaar tijd op van soldaat via scheepswerfarbeider tot geschiedenisleraar, gespecialiseerd in de geschiedenis van de Holocaust.

"Een bescheiden aanzet tot grote veranderingen"

Toen de vredesklokken luidden in Noord-Ierland (dat wil zeggen op papier), kreeg de voormalige commandostrijder het idee om reizen voor paramilitairen uit Belfast naar Auschwitz te organiseren. "Zodat ze konden zien waar racisme in zijn meest zuivere vorm toe leidt", legt hij uit.

Met de komst van de Polen in Ulster rijpte zijn plan. "Ik had meteen door dat de Poolse immigranten mogelijk slachtoffer konden worden van het racisme in Noord-Ierland", verklaart Frank. Daarin kreeg hij gelijk. "Er werd mij van alles verweten: bijvoorbeeld dat de Poolse katholieken de banen en de huizen van protestanten inpikten", vertelt de Poolse Darius, die eerst verkoper in een supermarkt was en nu voor een beveiligingsbedrijf werkt. "Er werd zelfs gezegd dat wij verantwoordelijk waren voor de crisis in Noord-Ierland."

Voor mensen als Mark (die dacht dat de bevolking in Polen honger leed) en Darius (die een paar jaar geleden amper het verschil zag tussen een Ier en een Noord-Ier) heeft Frank Higgins dus het programma Thin Edge of the Wedge opgezet, dat je zou kunnen vertalen als "een bescheiden aanzet tot grote veranderingen".

Hij heeft steun gevonden voor zijn plannen bij de Europese Unie, die de opleidingen financiert, bij de Poolse Vereniging in Noord-Ierland, bij wetenschappers van de Jagiellonian University in Krakau, bij de Club van de Dialoog in Krakau, en tot slot bij een deel van de Poolse volksvertegenwoordigers. De opleidingen - die drie maanden duren en o.a. de geschiedenis van het racisme en de Poolse geschiedenis omvatten - en de workshops psychologie worden momenteel bezocht door zowel leiders van paramilitaire organisaties als ex-gevangenen (inclusief voormalige terroristen) uit Ulster. Dit zijn de mensen die de meeste invloed hebben in de gemeenschappen van Belfast. Frank is vastbesloten om de komende drie jaar honderden mensen uit deze kringen op te leiden.

"Frank is echt geniaal", vindt Alexandra Łojek-Magdziarz. "Hij heeft iets onvoorstelbaars gedaan: hij brengt mensen naar Polen die overlopen van negatieve vooroordelen tegen dat land, maar die daar weer vertrekken als overtuigde bewonderaars van het land van de Wisla."

Immigratie

Droegen Estlandse gastarbeiders bij aan crisis Ierland?

"Zijn de Estlanders deels verantwoordelijk voor de Ierse crisis?", vraagt Postimees zich af. Het Estische dagblad vindt de term "verantwoordelijk" weliswaar een beetje overdreven, maar ziet toch een verband. Want voor de Estlanders stond Ierland een paar jaar geleden gelijk aan het plukken van kalkoenen. Veel arbeiders uit Midden- en Oost-Europa zijn in Ierland gaan werken, waar het "wirtschaftswunder" van de jaren 90 banen opleverde in de bouw of in de landbouw tegen een goed salaris. Aangezien de buitenlandse werknemers die naar Ierland kwamen een dak boven hun hoofd moesten hebben, begonnen de Ieren appartementencomplexen op te kopen via een goedkope lening bij de bank en verhuurden deze aan de immigranten. "Op die manier hebben onze ´kalkoenplukkers´, zonder dat zij het wisten, meegewerkt aan het versterken van de problemen waaraan Ierland nu het hoofd moet bieden", concludeert Postimees.