Kies een taal
Vlak voor kerst heeft het Slowaakse parlement een amendement op het Burgerlijk Wetboek aangenomen. Vanaf 1 januari 2011 moet ieder handelscontract dat met de overheid is gesloten, via internet openbaar worden gemaakt. Deze afkondiging zal een voorwaarde zijn voor de geldigheid van het contract.
Een dergelijke transparantie is hoogst ongebruikelijk. Zelfs in Europese landen die zich op de borst mogen kloppen vanwege een zeer laag corruptieniveau, is deze verplichting niet gangbaar. In feite was het de corruptie in de Slowaakse politiek die premier Iveta Radičová ertoe heeft gebracht deze weg in te slaan. Dat haar plannen door de aanneming van dit amendement nu concreet vorm krijgen, is zonder enige twijfel haar grootste politieke overwinning sinds zij [in juli 2010] aan de macht kwam.
Vermeldenswaard is overigens dat deze tekst met terugwerkende kracht geldig is. De Slowaakse regering heeft alle contracten die de afgelopen vier jaar met de overheid zijn gesloten al openbaar gemaakt, en heeft toegezegd om voor het einde van dit jaar alle contracten te publiceren die sinds 2000 afgesloten zijn.
Dat er op zo´n radicale manier transparantie wordt ingesteld op het niveau van de Slowaakse overheid, kan aan de hand van verschillende redenen worden verklaard. In tegenstelling tot Tsjechië, waar het belangrijkste verkiezingsthema van de rechtse partijen de staatsschuld betrof, ging de discussie in Slowakije in de eerste plaats over de toenemende corruptie die onder de regering vanRobert Fico heerste.
De toenmalige oppositie had er destijds alles aan gedaan om in de publieke opinie een flinke aversie op te roepen tegen iedereen die smeergeld aannam, en had daarbij de nadruk gelegd op de verduistering van publieke goederen waaraan de leden van de regering van Vladimír Mečiar zich in de jaren negentig schuldig hadden gemaakt. Deze episode is nog altijd een zeer bittere herinnering in de geschiedenis van Slowakije.
Sociale betrekkingen onder steeds grotere druk van de media
Iveta Radičová heeft de bestrijding van corruptie tot haar stokpaardje verheven. Maar er is nog een andere - meer algemene - verklaring die wij kunnen geven en die verband houdt met een globale trend: de sociale betrekkingen worden steeds meer beïnvloed door Facebook, en de politiek staat onder steeds grotere druk van de media. WikiLeaks zou slechts een neveneffect van dit fenomeen zijn. In deze situatie zouden politici maar twee keuzes hebben: ofwel ze verschansen zich achter een vesting, ofwel ze spelen juist volledig open kaart.
Alleen de tijd zal ons leren in welke mate het Slowaakse experiment de corruptie zal terugdringen. Volgens de oppositie zal de publicatie van al die contracten er alleen maar toe leiden dat de samenleving en de media overspoeld worden met gegevens die zij maar moeilijk kunnen behappen. Voorstanders van dit experiment beweren echter dat er zo altijd iemand zal zijn – bijvoorbeeld een onderneming die een aanbesteding heeft verloren – om hen te waarschuwen voor buitensporige marktprijzen. En verder zullen ondernemingen en ambtenaren vooral gedwongen worden zich verantwoordelijk te gedragen, nu zij weten dat de contracten via internet gepubliceerd zullen worden.
Proeftuin voor sociale experimenten
Deze stap van Slowakije op weg naar vrijwel algehele transparantie van de zijde van de overheid is ongetwijfeld riskant en niemand kan voorspellen welke ongewenste gevolgen deze zal hebben. Bovendien is het helemaal niet zeker dat deze strategie een einde zal kunnen maken aan de corruptie, die zowel in Tsjechië als in de rest van Midden-Europa abnormaal is toegenomen en die een geraffineerde behendigheid heeft ontwikkeld om de wet, hoe goed bedoeld ook, te omzeilen.
Vanwege zijn bewogen politieke geschiedenis, die er regelmatig voor zorgde dat een groepje radicale politici de macht greep, wordt Slowakije nu opnieuw – voor de tweede keer al, na de invoering van radicale belastinghervormingen acht jaar geleden – een proeftuin voor sociale experimenten.
