Nieuws Tien gedachten over Europa | 2

Zadel de paarden!

In het licht van de politieke, sociale en religieuze verwarring die zich van Europa meester heeft gemaakt, breekt de Spaanse filosoof Fernando Savater een lans voor een nieuwe geest die openstaat voor talenten, ideeën en geloofsovertuigingen.

Gepubliceerd op 25 december 2010 om 09:30

In een van de verrassendste en grappigste opera’s van Rossini, Il viaggio a Reims (“De reis naar Reims”), zit een bont gezelschap van onderdanen uit alle landen van Europa, op weg naar het centrum van Reims voor een kroning, vast in een herberg omdat er niet genoeg paarden beschikbaar zijn om de reis voort te zetten. Ik vind dat dit libretto een excellente metafoor avant la lettre is voor de staat van verwarring waarin de Europese Unie zich momenteel bevindt. De Europese landen zijn tot elkaar veroordeeld vanwege vele essentiële aspecten op sociaal, cultureel en economisch gebied. Toch lijken ze niet in staat te zijn om uit de impasse te komen en de weg in te slaan naar doelstellingen die ambitieuzer maar op de lange duur niet minder noodzakelijk zijn. Blijkbaar ontbreekt het hun aan paarden, lees: belangrijke gemeenschappelijke projecten en gedeelde democratische waarden en overtuigingen.

Als we kijken naar de benoemingen op de belangrijkste posten van de Europese Unie zien we dat de lidstaten niet bereid zijn om de gemeenschappelijke onderneming aan sterke leiders toe te vertrouwen. Hun voorkeur gaat uit naar politici met een onuitgesproken, gematigd profiel die in staat zijn om consensus te creëren of ons hiertoe te bewegen. En er wordt steeds vaker klakkeloos vanuit gegaan dat de Europese burgers geen Unie willen vormen met een krachtiger en prominenter profiel.

Spanje is het probleem en Europa de oplossing

Voor veel Spanjaarden van mijn generatie is het moeilijk om deze houding niet te zien als een handige mislukking en een bron van frustratie. Degenen die zijn opgegroeid tijdens de dictatuur van Franco lieten zich meeslepen door een wellicht naïef enthousiasme voor Europa, wat wordt samengevat in een uitspraak die wordt toegeschreven aan de filosoof José Ortega y Gasset: “Spanje is het probleem en Europa de oplossing”. Maar deze oplossing lijkt onze grootse verwachtingen verre van ingelost te hebben. Tegenwoordig begrijpen we dat Europa, de Europese Unie, zonder twijfel een oplossing is, maar niet om het even welk Europa en om het even welke Europese Unie. De oplossing is een Europa dat voldoet aan voorwaarden die nu serieus in het geding lijken te zijn of zelfs definitief van tafel zijn geveegd.

Ik blijf geloven dat een Europa dat de moeite waard is, zijn burgers moet beschermen en vertegenwoordigen en niet zijn grondgebieden. Een Europa dat veel meer opkomt voor politieke rechten (en plichten natuurlijk) en juridische waarborgen, in plaats van de privileges en de holle tradities waarmee deze doorgaans aan het zicht van buitenlanders worden onttrokken. Een Europa dat de integriteit van de bestaande democratische rechtsstaten in stand houdt ten aanzien van desintegrerende etnische claims, die zonder uitzondering een stap terug betekenen en xenofoob zijn. Een Europa van vrijheid en solidariteit, niet een continent dat potdicht is voor diegenen die uit politieke redenen of economische noodzaak op zijn poorten kloppen. Een open Europa dat bereid is om samen te werken, te helpen en te delen, niet een Europa dat angstvallig zijn eigen hachje veilig wil stellen. Een Europa van rationele gastvrijheid.

Nieuwsbrief in het Nederlands

De frivoliteit van het juiste multiculturele geweten

Deze Europese Unie heeft actieve eurofielen nodig die in staat zijn om het op te nemen tegen kortzichtige nationale politici. Nationalistische leiders en groeperingen doen in alle Europese landen opgeld, niet alleen in Tsjechië en andere Oost-Europese landen, maar ook in Engeland, Ierland en zelfs in Frankrijk. Deze nationalisten zijn aanhangers van strikt protectionisme ten aanzien van de buitenwereld en extreem liberalisme in eigen land, met een radicale hooliganmentaliteit met eigen waarden die erop zijn gericht de angstaanjagende ‘ander’ buiten de poorten te houden. Met andere woorden, deze Europeanen zijn alleen onwrikbaar met betrekking tot alles wat hun zeer benepen (en christelijke) belangen ten goede kan komen. Door hun fundamentalisme worden de Europese wortels op selectieve wijze gedefinieerd, aangezien voorrecht wordt verleend aan het meest conservatieve en exclusieve gezichtspunt van een traditie waarvan de rijkdom nu juist gelegen is in de controverse van de tegenstellingen ervan.

Maar er ligt ook nog een ander gevaar op de loer, dat van de frivoliteit van het juiste multiculturele geweten dat ingaat tegen het exclusieve christendom. Niet in naam van democratisch secularisme, maar om andere religieuze dogma’s te verdedigen die ook claimen dat ze boven de burgerlijke wetten staan en zelfs boven de westerse versie van de mensenrechten. Een wenselijk Europa is een Europa waarin religieuze en filosofische standpunten een recht van iedereen zijn, maar de plicht van niemand, en al helemaal geen verplichting van de maatschappij als geheel. Een radicale en dientengevolge seculiere – wat niet hetzelfde is als antireligieuze – politieke ruimte waarin burgerlijke wetten prevaleren boven ieder soort fideïstische, etnische of culturele beschouwingen en waarin een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen wat door sommigen een zonde wordt genoemd en wat door ons allemaal als een misdaad aangemerkt moet worden.

Een Europa waarin de academische wereld beroepsmatige mobiliteit van studenten en docenten mogelijk maakt, maar waarin de universiteiten niet in dienst staan van commerciële belangen en snelle winsten.

Een Europa van grenzeloos talent, niet van ongebreidelde salarissen en winsten.

Natuurlijk hebben we paarden nodig om ons te trekken, maar ook paardenmenners die weten waar we heen willen gaan. Ik denk dat het nog niet te laat is.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp