Zo uitzichtloos is het niet voor jongeren

Zij moesten onze hoop zijn maar werden tot een last. Meer dan 400.000 jonge Polen zitten zonder werk en in de ogen van de meeste mensen vormen zij een "verloren generatie". In feite heeft deze ziekte zich over het hele continent verspreid; elders in Europa, vooral in het zuiden, staan de zaken er nog slechter voor dan hier. In oktober meldde Eurostat dat de werkloosheid onder jongeren beneden de 25 jaar in Polen 27,8 procent bedroeg, terwijl die in Spanje 55,9 bedraagt, 57 procent in Griekenland en 36,5 procent in Italië. Zelfs in een welvarend land als Frankrijk heeft een op de vier jongeren geen baan.

Statistieken zijn misleidend

Zulke statistieken zijn indrukwekkend maar ook misleidend. Dat komt omdat er uitsluitend gekeken wordt naar wie werk heeft en wie niet. Er wordt geen rekening gehouden met al die jongeren die studeren, een beroepsopleiding volgen, reizen of uit vrije keuze niets doen. Daarom kan beter van NEET's ("not in education, employment or training" [zonder werk of opleiding]) worden gesproken, een acroniem dat door de Internationale Arbeidsorganisatie is bedacht.

Uitgaande van deze categorie blijkt dat 15,5 procent van de Polen tussen 15 en 29 jaar noch werkt noch studeert. Dat is veel – een stijging van 22 procent sinds het begin van de crisis – maar het betekent dat slechts een op de zes, en niet een op de twee jonge Polen sombere vooruitzichten heeft. Je kunt nauwelijks van een "verloren generatie" spreken wanneer vijf op de zes jongeren iets zinvols met hun leven doen. Elders in Europa is het van hetzelfde laken een pak; het percentage NEET's in Griekenland is slechts 23 procent en in Spanje 21 procent. In landen als Nederland of Oostenrijk is het niet meer dan 5 tot 8 procent.

De best opgeleide jonge generatie

Paradoxaal genoeg kan het hoge percentage werkloze jongeren juist een bron van hoop zijn. Met name Spanje is daar een goed voorbeeld van. De sterke stijging van de werkloosheid in de afgelopen jaren in dat land is niet zozeer te danken aan de recessie maar vooral aan de arbeidsmarkthervormingen die premier Mariano Rajoy heeft doorgevoerd. "Werkgevers kunnen overtollig personeel nu gemakkelijker ontslaan, maar wanneer de marktomstandigheden verbeteren, zullen ze niet bang zijn weer nieuwe mensen aan te nemen", zegt Jorge Nuñez, deskundige van de denktank CEPS in Brussel. Vóór de hervormingen van Rajoy moesten Spaanse bedrijven over wijzigingen in de arbeidsvoorwaarden op bedrijfstakniveau en niet op ondernemingsniveau met vakbonden onderhandelen. Bij ontslag moest een dure afvloeiingsregeling worden getroffen en vaak moest ook in de rechtbank worden bewezen dat de personeelsvermindering door "objectieve" economische factoren noodzakelijk was geworden.

Ondanks zulke strikte regels – een erfenis uit het Franco-tijdperk – waren Spaanse werkgevers niet te beroerd om nieuwe arbeidskrachten aan te nemen wanneer de economie een snelle groei vertoonde. Nadat het land in 1986 tot de EU toetrad, halveerde de jeugdwerkloosheid binnen drie jaar tot 18 procent. Zullen de Spanjaarden ook ditmaal zo vlug uit de problemen komen?

Zsolt Darvas van het Bruegel Instituut in Brussel zegt: "We hebben te maken met de best opgeleide jonge generatie in de geschiedenis van dit land. Dankzij de hervormingen van Rajoy is het concurrentievermogen van de Spaanse economie snel verbeterd; nog maar vijf jaar geleden had het land een handelstekort van 11 procent van het bbp, terwijl het zich nu kan verheugen in een overschot van 2 procent".

Werkloosheid is prijs voor productiviteitswinst

Polen vormt een soortgelijk geval. Het land heeft reeds twee "verloren generaties" gekend, namelijk in 1992/1993 en 2002/2003 en nu is de derde aan de beurt. Zelfs als we de pessimistische gegevens van het centrale bureau voor de statistiek als uitgangspunt nemen, was het aandeel werklozen onder jongeren beneden de 25 jaar in 1995 tweemaal zo groot als vandaag. Onderwijs is een andere gunstige factor: het percentage studenten is sinds 1990 vervijfvoudigd en het percentage werknemers met diploma is 2,5 maal zo hoog.

Crisisperioden zijn altijd een tijd van intense herstructurering voor de Poolse economie geweest. De arbeidsproductiviteit ligt tegenwoordig 20 procent hoger dan in 2008. Dat betekent dat vier mensen nu dezelfde prestatie leveren als vijf toen. Grensverleggende bedrijfstakken zoals geavanceerde elektronica, moleculair onderzoek of eersteklas auto-onderdelen zijn sterk gegroeid, waardoor steeds meer multinationals hun productieafdelingen van Zuid- naar Oost-Europa verplaatsen, vooral naar Polen.

Je zou kunnen zeggen dat de hogere werkloosheid een prijs is die Polen betaalt voor productiviteitswinst die het land een voorsprong van vele jaren op zijn concurrenten verschaft. Gegevens van Eurostat laten zien dat de productiviteit van Polen in 2012 slechts 57 procent van het EU-gemiddelde bedroeg, terwijl het cijfer in het naburige Duitsland tweemaal zo hoog uitviel.

Effectieve arbeidshervormingen

Duitsland dient als voorbeeld van hoe effectief arbeidshervormingen kunnen zijn in het verbeteren van de perspectieven voor jongeren. Sinds de hereniging is de werkloosheid nog nooit zo laag geweest, zowel onder jongeren (12 procent) als in totaal (5,4 procent). Geleidelijk beweegt het land zich in de richting van volledige werkgelegenheid. Maar tien jaar geleden, voordat bondskanselier Gerhard Schröder hervormingen doorvoerde, was Duitsland de "zieke man van Europa" wat de arbeidsmarkt betreft.

"Wij moeten hun stelsel voor beroepsopleidingen overnemen. Degenen die voor de op het eerste gezicht meer alledaagse technische beroepen kiezen, krijgen later vaker een vaste baan en kunnen hun mogelijkheden beter benutten dan de gefrustreerde afgestudeerden van ambitieuzere studies op wie niemand zit te wachten. Of jongeren vooruitzicht hebben op werk hangt dus gedeeltelijk van henzelf af en van de vraag of zij hun plannen op de realiteit van de markt kunnen afstemmen", zegt Katinka Barysch van het Centre for European Reform in Londen.

Er zijn veel aanwijzingen dat het ergste al weer achter de rug is, zowel voor jongeren in Polen als in Europa. Afgelopen jaar waren we getuige van wijdverspreide economische stagnatie, maar de EU heeft het meest zwarte scenario, namelijk het uiteenvallen van de eurozone en de daaruit voortvloeiende recessie, weten te voorkomen. Was dat niet gelukt, dan had het tientallen jaren geduurd voordat we weer waren opgekrabbeld, als de EU het überhaupt overleefd had.

Het is nu misschien moeilijk te geloven, maar over slechts twee of drie jaar kan het wel eens zijn dat jongeren met de juiste kwalificaties niet elke baan zullen accepteren die ze wordt aangeboden, maar zelf hun voorwaarden aan werkgevers dicteren.