Een Europa met twee snelheden

Toen Spanje, dat momenteel voorzitter is van de Europese Unie, in januari opriep tot versterking van de economische samenwerking binnen de Unie en tot sancties tegen landen met een te grote schuldenlast, werd premier Zapatero nog uitgelachen.

Maar niet lang nadat het virus van de crisis een bedreiging voor de gehele eurozone was geworden, kwam het idee van "coördinatie" steeds meer in zwang in Brussel. "Crises zijn het beste middel om hervormingen te versnellen", zeggen Europese diplomaten nu. Het enige minpunt is dat de EU door deze toekomstige hervormingen uiteen kan vallen in groepjes landen die in meerdere of minderde mate geïntegreerd zijn, en Polen zal (net als andere ´nieuwe´ lidstaten) moeten vechten om niet tot een tweede categorie te worden gedegradeerd.

De Fransen willen permanente raad van Eurogroeplanden

De veranderingen die nu worden doorgevoerd - en die bespoedigd worden door de Griekse crisis - zijn steeds vaker gebaseerd op besluiten van Duitsland en Frankrijk, waarbij de Europese Commissie omzeild wordt. De eurozone, die de harde kern van de Unie is geworden, heeft onlangs een intergouvernementeel fonds [het Europees Stabiliteitsfonds] opgericht, dat gevestigd is in Luxemburg en bedoeld is om - met minimale inbreng vanuit Brussel - financiële steun toe te kennen aan landen van de eurozone die met ernstige financiële problemen te maken zouden krijgen.

Een voor allen, allen voor een. De overeenkomst over dit fonds betekent een feitelijke wijziging van de verdragen van de EU, verklaarde Pierre Lellouche, de Franse staatssecretaris voor Europese Zaken, kort geleden. En hoewel Berlijn zich enigszins terughoudend opstelt, ijveren de Fransen bovendien voor de oprichting van een permanente Raad van de landen van de Eurogroep, die het economische beleid zou moeten coördineren en over de begrotingsdiscipline zou moeten waken. Duitsland van zijn kant zou de landen die zich schuldig hebben gemaakt aan kennelijke laksheid ten aanzien van hun begroting, streng willen straffen door betalingen uit de EU-fondsen (met inbegrip van de structuurfondsen) op te schorten.

Critici wijzen erop dat de Commissie veel te slap is

Ook al verzekert kanselier Angela Merkel dat de hervormingen alle zevenentwintig lidstaten van de EU zouden moeten betreffen, is het moeilijk voor te stellen dat een dergelijk systeem van strenge sancties zou worden geaccepteerd door de Britse regering, die er altijd goed op let of haar soevereiniteit en haar rechten in de Unie wel gewaarborgd zijn. Als economische coördinatie voor de 27 onmogelijk blijkt, dan zal deze beperkt blijven tot de eurozone. Het is namelijk niet erg waarschijnlijk dat Duitsland zijn strijd voor de stabiliteit van de euro opgeeft, verklaart een hoge diplomaat van de EU.

Angela Merkel en Nicolas Sarkozy verschillen weliswaar van mening over de regels voor de door te voeren hervormingen, maar de Duitsers, Fransen en Nederlanders staan wel steeds wantrouwender tegenover de Europese Commissie. Heeft zij niet gefaald in haar controlerende taak jegens Athene, dat al jaren sjoemelde met zijn statistieken? Dat vragen critici zich af, die er tevens op wijzen dat deze Commissie veel te slap is en niet in staat bleek te zijn onmiddellijk te reageren op de symptomen van de financiële crisis.

Juist de Commissie dringt er al een paar jaar op aan om de begrotingsrichtsnoeren van de lidstaten te beoordelen. De ministers van Financiën hebben in eerste instantie ingestemd met dit idee, maar wel op voorwaarde dat de Commissie hierin geen actieve rol zou spelen.

De meningen van grootste EU-betalers zijn doorslaggevend

De Europese Unie wordt - zowel intern als extern - aangevreten door een vertrouwenscrisis, meent de Oostenrijkse politicoloog Paul Luif. De kleinere rol van de Commissie en de overige communautaire instellingen heeft zijn weerslag op de procedures die een ruime inbreng van alle lidstaten in het besluitvormingsproces van de EU moeten waarborgen. Zo was het tijdens de debatten over het noodfonds bijvoorbeeld niet het aantal zetels in het Europees Parlement dat de doorslag gaf, of het aantal stemmen in de Raad van dit of dat land, maar de meningen van de grootste betalers aan de Unie en hun diagnose van de crisis.

"Na mijn verkiezing tot voorzitter van de Europese Raad werd ik een Belgische grijze muis genoemd. Tegenwoordig wordt er gezegd dat ik mijn bevoegdheden opblaas. Ongelofelijk wat een vooruitgang je in vijf maanden tijd kunt boeken", merkt Herman Van Rompuy ironisch op, die steeds meer de leidende rol naar zich toetrekt ten koste van de voorzitter van de Commissie, José Manuel Barroso. De lidstaten vertrouwen het de Belg, en niet de Portugees toe om werk te maken van de hervormingen om de crisis te bestrijden.

Warschau kan maar beter de vooroplopende landen volgen

Het opbouwen van economische samenwerking, de steunregelingen en zelfs de toepassing van sancties in de eurozone zullen de kloof in de Unie onvermijdelijk groter maken en tot een Europa met twee snelheden leiden, waarin Polen en andere landen buiten de eurozone lidstaten zouden kunnen worden die aan de zijlijn staan, die minder geïntegreerd zijn en waarnaar minder geluisterd wordt. Polen en Zweden waarschuwen actief tegen dit scenario. Maar valt dit proces eigenlijk wel te stoppen? Kan de integratie van de harde kern van de Unie nog worden afgeremd, zodat deze de toetreding van Polen tot de euro niet kan tegenhouden?

Het concept van een Europa met verschillende snelheden is verkeerd, omdat het uit een achterhaald tijdperk stamt. Niemand is er momenteel expliciet op uit om een harde kern van de Unie te creëren; het gaat er alleen maar om dat wij ons uit de crisis redden. Het wekt geen verbazing dat de meest vooraanstaande landen van de Europese Unie zich niet tot de ambtenaren in Brussel wenden, maar hun eigen ideeën, die ze beter vinden, in de praktijk brengen. En soms praten ze daar ook liever buiten Brussel over, erkent een Poolse diplomaat. In plaats van zich te verzetten tegen een sterkere economische coördinatie, kan Warschau beter de achtervolging inzetten op de landen die voorop lopen en zodra dit mogelijk is op deze ´hogesnelheidstrein´ springen.