Kies een taal
Is het nog mogelijk om de fouten die de Europese regeringen bij de financiële crisis hebben gemaakt recht te breien en het financiële systeem te verplichten volledige openheid van zaken te geven in de rekeningen en risico's? De Europese Bankenautoriteit (EBA) heeft een poging gewaagd, helaas tevergeefs. Het resultaat van de stresstesten, die bedoeld waren om de Europese banken vertrouwen te geven, heeft niet overtuigd.
De cijfers die de Europese toezichthouder bekend heeft gemaakt, lijken niet aan de verwachtingen te voldoen. Van de negentig Europese banken die onder de loep zijn genomen, zijn er acht (een Oostenrijkse, twee Griekse en vijf Spaanse) die niet uitkomen boven de vereiste ondergrens van ten minste 5 procent eigen kapitaal ten opzichte van hun betaalverplichtingen. Ze hebben een kapitaalinjectie nodig die volgens de EBA op 2,5 miljard euro wordt geschat. Binnen drie maanden moeten ze een plan presenteren om het eigen vermogen aan te vullen.
Juist op het moment waarop de eurozone zich in een diepe crisis bevindt die zich over heel Europa dreigt te verspreiden, zouden de Europese banken – als we de EBA mogen geloven – slechts 2,5 miljard euro nodig hebben om hun kapitaalpositie te versterken. Dat is minder dan vorig jaar, toen de banken werd gevraagd om als de wiedeweerga met 3,5 miljard euro over de brug te komen.
De EBA licht toe dat de banken op de nieuwe testen hebben geanticipeerd door tussen januari en maart meer dan zestig miljard euro vrij te maken om hun eigen vermogen te vergroten.
Kapitale fout
Maar als het risico zich op het gepubliceerde niveau bevindt, hoe kan het dan dat de bezuinigingsplannen in heel Europa elkaar in hoog tempo opvolgen en de noodplannen in de honderden miljarden euro’s lopen? Hoe komt het dan dat de financiële markten door zoveel spanning en angst gekenmerkt worden? Waarom wordt er zoveel druk uitgeoefend, zelfs van China en de Verenigde Staten, om de situatie niet uit de hand te laten lopen?
Volgens de schattingen van kredietbeoordelaar Standard & Poor's hebben de Europese banken 250 miljard euro extra nodig als de rentepercentages sterk zouden stijgen en de economie in extreem zwaar weer terechtkomt. Goldman Sachs voorspelde dat de Europese banken na de stresstesten ten minste 29 miljard euro zouden moeten ophoesten. Deze verschillen in beoordeling geven de permanente ondoorzichtigheid die in de bankwereld heerst, goed weer. Bovendien brengen ze de kapitale fout aan het licht die de Europese toezichthouder heeft begaan door deze stresstesten af te nemen. De EBA heeft namelijk getracht om de risico's af te wegen, maar heeft geen rekening gehouden met het risico van de staatsschulden en de mogelijkheid dat een land van de eurozone failliet gaat, waardoor de eurozone en meer in het algemeen het wereldwijde financiële systeem instabiel wordt.
Toch had de EBA de belofte gedaan om niet dezelfde blunder als vorig jaar te begaan. Drie weken nadat twee Ierse banken de testen glansrijk hadden doorstaan, werden ze bankroet verklaard. Alle regels zouden worden aangescherpt, bezwoer de autoriteit. In haar doemscenario – dat volgens de EBA echter weinig aannemelijk was – hield zij rekening met een twee jaar durende recessie, een hoog werkloosheidscijfer en een ineenstorting van de vastgoedsector. Twee Spaanse kranten wezen er al op dat Spanje al veel langer aan dit rampscenario voldoet met een economische recessie die al meer dan drie jaar duurt, een werkloosheidspercentage boven de 21 procent en een vastgoedbel die uit elkaar is gespat waardoor de huizenprijzen met gemiddeld veertig procent zijn gedaald.
Nutteloze hypothese
Maar het onderschatten van de economische aspecten is slechts het topje van de ijsberg. Want de EBA was verplicht om haar oren te laten hangen naar de Europese regeringen en de Europese Centrale Bank: een land dat deel uitmaakt van de eurozone, mag niet failliet gaan. Dus is het nutteloos om deze hypothese en de gevolgen hiervan voor de banken aan een test te onderwerpen.
Het is wel te begrijpen waarom de ECB een dergelijke regel heeft uitgevaardigd, want overheidsobligaties worden beschouwd als de veiligste effecten die de grondslag van het eigen vermogen van de banken en verzekeraars vormen, en tevens de grondslag van het financiële systeem. Als deze effecten nu ook al risicovol worden, wordt de bodem onder het hele financiële systeem weggeslagen. Het monetaire stelsel is dan verstoken van een solide basis. Helaas rijmen deze principes niet altijd even goed met de realiteit. De staatsschulden van Griekenland, Ierland en Portugal vormen nu het hete hangijzer van alle financiële spelers. Ondanks de vele plannen voor bezuinigingen en steunmaatregelen van Europa schommelen de tienjarige obligaties van deze drie landen tussen de 13 procent (Ierland) en 16 procent (Griekenland). Het centrale gedeelte van de eurozone raakt nu ook besmet: de Italiaanse en Spaanse percentages kwamen deze week boven de 6 procent uit, wat als de kritieke drempel voor de euro wordt beschouwd, het moment waarop we onvermijdelijk op de afgrond afstevenen.
De EBA heeft goed ingezien dat aan deze testen weinig geloofwaardigheid kan worden gehecht en heeft daarom getracht haar gezicht te redden. Zij heeft alle banken verzocht met betrekking tot allerlei verschillende gegevens volledige openheid van zaken te geven zodat buitenstaanders zich een idee zouden kunnen vormen van de mate waarin zij risico lopen. Maar nog voor de publicatie zorgde de Duitse regionale bank Helaba voor ophef door geen toestemming te verlenen voor het bekendmaken van alle resultaten van de stresstest omdat hun concurrentiepositie hierdoor volgens hen zou worden aangetast. De Duitse bankenfederatie heeft zich aan haar zijde geschaard omdat zij van mening is dat deze transparantie schadelijk is voor het terugkeren van het vertrouwen.
Onderling schoon schip aan het maken
Dat is de hypocrisie ten top, want terwijl de banken pleiten voor het in stand houden van een bepaalde openheid, zijn ze onderling schoon schip aan het maken. Sinds een aantal weken is de interbancaire markt stilletjes bezig pas op de plaats te maken. De banken weigeren nog langer leningen te verstrekken aan de banken die zij het meest kwetsbaar achten. Het wantrouwen betreft niet alleen de Griekse, Portugese en Ierse banken, die al maanden door de ECB en hun centrale banken overeind worden gehouden, maar ook bepaalde Spaanse banken, regionale Duitse banken en zelfs banken als Dexia.
De Europese Commissie van haar kant lijkt ook bezorgd te zijn over het publiceren van al die gegevens: “Het risico dat de analisten de cijfers gaan aanwenden om hun eigen stresstesten op te stellen, mag niet onderschat worden”, aldus een vertrouwelijk Europees document waarop Bloomberg de hand heeft weten te leggen. “De resultaten die de regelgevende autoriteit heeft gepresenteerd, zouden tegengesproken kunnen worden door de testen van de markt.”
Deze vrees is gerechtvaardigd, maar is slechts het gevolg van de keuzes die de Europese regeringen hebben gemaakt. Door te weigeren de banken te verplichten tot openheid van zaken, sanering van hun balansen en reorganisatie – of zelfs sluiting – van bepaalde kantoren, hebben zij zich vrijwillig aan de markt overgeleverd. Door de werkelijkheid hardnekkig te ontkennen, hebben zij speculatie vrij spel gegeven. De grote schoonmaak zal beginnen. Op 21 juli zullen de Europese regeringen tijdens een buitengewone vergadering opnieuw de wrange vruchten plukken van hun overgave aan de financiële wereld.
