Arm, maar zo romantisch

Het is maar goed dat de grote Duitse schrijver Heinrich Böll deze tragedie zelf niet meer hoeft mee te maken. Als hij onder de huidige omstandigheden naar Ierland zou reizen, zou hij waarschijnlijk niet verliefd worden op dit land, dit sympathieke eiland met zijn ruim vier miljoen inwoners, deze idylle van armoede, de plek om naar te verlangen in een menselijker wereld. Uitgerekend dit Ierland had het turbokapitalisme omarmd. En bleek er niet tegenop gewassen. Böll had de wereld om hem heen niet meer begrepen.

“Hier nam de sociale structuur van Europa al andere vormen aan”, schreef hij in de jaren vijftig van de vorige eeuw, onderweg op een veerboot naar Dublin. Hij werd betoverd door het Ierse reisgezelschap in zijn omgeving, hij romantiseerde dat het kraakte. “Armoede was niet alleen ‘geen schande’ meer, maar eer noch schande: armoede was – als moment van maatschappelijk zelfbewustzijn - net zo belangeloos als rijkdom; de strak geperste vouwen waren hun scherpe kantjes kwijt.”

Later gebruikte hij deze tekst in zijn beroemde boek “Iers dagboek”, waarin hij een rechtschapen samenleving schetst, bescheiden, genoegzaam en op een bepaalde manier gelukkig. Een land dat ondanks honger, emigratie en de strenge katholieke kerk zijn menselijkheid had weten te behouden

Met de crisis in Ierland valt ook een oude droom van Duitsers uiteen

Midden jaren vijftig van de vorige eeuw was “Iers dagboek” ook bedoeld als tegenstelling tot het ruwe Duitsland van na de oorlog, tot de periode van de verbazingwekkende economische opleving met zijn nieuwe afgoden: consumptie, groei, kapitaal. Schrijver Böll, de goede man uit Keulen, en Ierland, het goede eiland in het noorden, pasten prima bij elkaar. Het was een mooie tijd. Destijds was Bölls eiland arm, maar niet platzak. Dat is nu precies andersom.

Dezer dagen spat met de Ierse financiële zeepbel ook een oude droom van Duitsers uiteen. Ze hadden het eiland in hun hart gesloten, maar vonden daarin nauwelijks navolging. Veel Duitsers waren Böll in de jaren zestig, zeventig en tachtig naar Ierland gevolgd en hadden het eiland uitverkoren als plek om naar te verlangen – in elk geval de Duitsers die geen belangstelling hadden voor Goa of Ibiza. Ze vonden Ierland zuiverder en eerlijker dan hun vaderland, hier vonden ze nog sappige groene weiden, er waren nog geen grote bedrijven en de welvaart had de mensen er nog niet bedorven. Mooier, dachten de Duitsers, kan het haast niet zijn. Ze prezen het feit dat Ierland zo was achtergebleven.

De Ieren klaagden zelf over hun armoede

Ze verdrongen met succes het feit dat de Ieren zelf klaagden over hun armoede. Duitsers bleven de droom van een ander leven verdedigen, en als het moest ook dwars tegen de werkelijkheid in. Ook nu nog zijn Duitsers statistisch gezien volgens het Ierse bureau voor toerisme de trouwste bezoekers.

“Europa’s sociale structuur” heeft in Ierland opnieuw “andere vormen” aangenomen, hoewel ook heel anders dan de vormen waar Böll ooit enthousiast over schreef. Ierland houdt het vasteland nu al wekenlang in spanning, brengt de euro aan het wankelen en daarmee het fundament van de gemeenschap. Hoe is het mogelijk dat dit bijzonder dromerige land in Europa in zo korte tijd uitgroeide tot een casino, een paradijs voor vastgoedhaaien, zakenbanken en andere financiële monsters?

Tot eind jaren tachtig hadden de middeleeuwen in Ierland nog een laatste nis gevonden, ver weg van de rest van het verlichte continent. Decennialang had de katholieke kerk haar Keltische vesting tegen de aanvallen van de moderne tijd weten te verdedigen. Maar begin jaren negentig, na de val van het IJzeren Gordijn en met de start van de globalisering, moest de kerk zich ook in Ierland wel voegen naar de ommezwaai.

Een magische sector die het land voor het eerst welvaart bezorgde

Het katholicisme werd gevolgd door het kapitalisme. Op het moment dat het gebrek aan oriëntatie zich manifesteerde, diende het kapitalisme zich als nieuwe gids aan. Het duurde dan ook niet lang of consumptie, hebzucht en de cultuur van efficiency hadden ook in Ierland hun kruistocht volbracht. Aan het eind van de jaren tachtig verlaagde de regering de vennootschapsbelasting tot 10% en dat cijfer werkte als een magneet op ondernemers over de hele wereld.

Veel banken vestigden speciale dochtermaatschappijen in Ierland, om de meest risicovolle transacties buiten hun balans in eigen land te houden. Bijna niemand kwam kijken in de Docklands, de Ierse overheid al helemaal niet, en zo werd het ondernemers nog aangenamer gemaakt. Opeens had het zedige Ierland iets weg van een bordeel, een plek waar mensen naartoe gaan om smerige zaakjes te regelen, die ze thuis niet durven uitvoeren.

Toch leek de nieuwe ontwikkeling een zegen te zijn voor het land. Het gonsde nu van activiteiten op het eiland en dankzij de miljardensteun van de EU werd de fraaie illusie gevoed dat de moeilijke tijden nu voor altijd voorbij waren. In zeer korte tijd groeide het armenhuis van Europa uit tot een van de duurste landen. Ondanks de prijzen bleek uit een enquête van de ‘Taskforce tegen overgewicht’ onlangs dat 30% van de Ierse vrouwen en bijna de helft van de Ierse mannen veel te zwaar zijn. In de jaren tachtig maakten de Ieren nog deel uit van de dunste volkeren in Europa en nu rukten ze qua buikomvang op in de richting van Duitse contouren. Er zat een mateloos aspect aan hun groei.

Net als elders in de wereld, waar pogingen werden gedaan om natuurlijke ontwikkelingen tegen te houden, waar barrières werden opgericht tegen de nieuwe tijd, baande de moderne tijd zich in Ierland des te onstuimiger een weg. De nieuwe vrije mensen lijken daarin erg op de nieuwe rijken. Het is geen wonder dat er in Ierland qua kapitalisme vergelijkbare excessen optraden als bij de volkeren in Oost-Europa, die lange tijd werden onderdrukt. Hoewel er ook solide nieuwe bedrijven werden opgericht in Ierland, zette de politieke elite veel te zwaar in op de nieuwe financiële sector, de vermeende succesfactor van het eiland. Op de magische sector die het land voor het eerst in zijn geschiedenis welvaart had bezorgd.

Nu ligt de Keltische Tijger erbij als een uitgeputte, verslagen kat, die zich te pletter heeft gelopen. Duitsers moeten hem welwillend behandelen. En daarna ook op bezoek blijven gaan bij dit zorgenkind. "Dit Ierland bestaat", had Heinrich Böll als inleiding bij zijn dagboek geschreven. "Maar wie erheen gaat en het niet vindt, hoeft voor schadevergoeding niet bij de schrijver aan te kloppen."

Eurocrisis

Europa, gevangen in haar kortetermijnvisie

"Schuldencrisis verdeelt Europa", kopt Trouw : De 16 lidstaten van de Europese Unie blijven van mening verschillen over de aanpak om op lange termijn een oplossing te vinden voor de schuldencrisis. De minsters van financiën zijn op 6 en 7 december met elkaar in beraad over de maatregelen die getroffen moeten worden om ondermeer te voorkomen dat de crisis zich uitbreidt naar het Iberische schiereiland. Volgens het dagblad zien met name Nederland en Duitsland niets in het gezamenlijk uitgeven van euro-obligaties, een idee dat de Luxemburgse premier en voorzitter van de eurozone Jean-Claudde Juncker bepleitte, en dat de Nederlande minister van Financiën Jan Kees de Jager beschouwt als een "symptoombestrijding". Beide landen zijn tevens tegen een extra aanvulling van het Europees Financieel Stabiliteitsmechanisme (EFSM).