Republikeinen gevangen genomen door troepen van Franco tijdens de slag van Somosierra in november 1936.

Burgeroorlog nog altijd een open wond

Het Spaanse koninkrijk is er 75 jaar na de staatsgreep van de antirepublikeinse generaal Franco nog altijd niet in geslaagd een objectief en onomstreden geschiedkundig verslag te schrijven van zijn dictatuur. Dat komt omdat een deel van politiek rechts in Spanje de selectieve vergetelheid blijft koesteren.

Gepubliceerd op 18 juli 2011 om 14:58
Republikeinen gevangen genomen door troepen van Franco tijdens de slag van Somosierra in november 1936.

In alle landen die met fascisme te maken hebben gehad hebben de trauma’s uit de periode 1929-1945 ernstige gevolgen gehad voor het historisch geheugen, zowel voor het collectieve als het officiële geheugen. Ter gelegenheid van het feit dat het 75 jaar geleden is dat de Spaanse burgeroorlog begon [ontketend door de staatsgreep van generaal Franco op 18 juli 1936, red.] kunnen we niet anders dan constateren dat dit probleem ook in Spanje speelt. De tragedie die Spanje heeft moeten doormaken wordt bevestigd door de slogan 'Spain is different' en inderdaad, de manier waarop landen als Duitsland (met de komst van de nazi's aan de macht), Polen of Oostenrijk (slachtoffers van de Duitse invasie) of Frankrijk (dat uiteindelijk werd verraden) deze trauma's hebben ervaren is anders. De jaren dertig van de vorige eeuw werden in Europa gekenmerkt door de kennelijk onvermijdelijke opkomst van het fascisme. Deze toename van het fascisme speelde een cruciale rol in Spanje, waar de binnenlandse crisis waarin het land verkeerde werd opgelost door een eindeloos lange militaire dictatuur die velen van ons hebben meegemaakt.

Vooral voor Spanje geldt dat het problemen heeft om met het verleden af te rekenen. Aanvankelijk likten de getroffen landen op de een of andere manier hun wonden en zochten hun toevlucht in vereenvoudigde verhalen over de recente geschiedenis om hun samenleving te beschermen tegen dit verleden, dat nog te dichtbij was. Daarbij werd er bijvoorbeeld een duidelijk onderscheid gemaakt tussen het nazisme en het Duitse volk of er werd verteld dat Frankrijk of Italië flink verzet had gepleegd. Maar nu is de tijd rijp om de werkelijkheid in al haar complexiteit onder ogen te zien.

Erkenning voor authentieke burgeroorlog

Zo werd het pijnlijke verleden in Frankrijk onthuld door middel van films zoals 'Lacombe Lucien' van Louis Malle of 'Le Chagrin et la Pitié' van Marcel Ophüls, maar ook doordat er werd geschreven over het duistere verleden van Mitterrand. In Duitsland waren er boeken als 'Hitlers gewillige beulen' van Daniel Goldhagen en in Italië kwam erkenning voor de periode 1943 – 1945 als een authentieke burgeroorlog waarbij opstandelingen en aanhangers van Mussolini tegenover elkaar stonden tijdens de bezetting. Zodra er eenmaal een waarheidsgetrouw historisch beeld was ontstaan, waaraan overigens soms heftige discussies voorafgingen zoals de strijd onder historici in Duitsland, kwamen de gemoederen relatief tot bedaren, wat nog eens werd ondersteund door de bijdrage van de democratie in deze zware jaren.

In Spanje is het echter allemaal anders gelopen. De Wet op het Historisch Geheugen [die in 2007 werd aangenomen, red.] heeft de Spaanse staat in staat gesteld op discrete wijze een evenwicht te herstellen. De wet erkent de rol van de democraten in deze tragische geschiedenis die tot nu toe werd ontkend en verschaft meer concreet ook opheldering over de massagraven. Er is gedegen onderzoek gedaan naar de onderdrukking ten tijde van het bewind van generaal Franco waarmee weloverwogen is begonnen, die decennialang is voortgezet en waarbij tienduizenden mensen de dood hebben gevonden. Dit bevestigt het beeld van genocide en het onderzoek is voortgezet omdat de nabestaanden de stoffelijke resten wilden terughalen van de slachtoffers van de ‘chirurgische ingreep’ die door generaal Franco vanaf november 1935 werd aangekondigd. Er ontbrak nog maar één ding aan deze stap: dat de waarheid en de pijn door iedereen en voor iedereen zouden worden gedragen, zoals Ian Gibson [Ierse historicus, Spanjespecialist, red.] had geopperd.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Erger nog, grote delen van politiek rechts, die uit naam van de hereniging van Spanjaarden korte metten maakten met de Wet op het Historisch Geheugen, aarzelden niet om de argumenten van het Franco-regime te gebruiken voor het rechtvaardigen van de militaire coup. De demonisering van de Spaanse rechter Garzon en de viering van zijn aanhouding waren gebaseerd op een bepaalde visie uit 1936 en op een bewuste binding met de winnaars van deze staatsgreep. Maar er werd met geen woord gerept over het fascisme in Europa, over wat er in Duitsland en in Oostenrijk is gebeurd, over dat wat deze politieke rechtervleugel heeft voorgesteld en doorgevoerd. En dus moeten we wat Europees democratisch rechts betreft helaas constateren dat de bewering klopt: ‘Spain is different’.

Vanuit een rechts oogpunt bezien

"Laten we vooruit kijken"

Vijfenzeventig jaar na de staatsgreep van generaal Franco “is de Spaanse Burgeroorlog nog steeds niet afgelopen”, klaagt José María Carrascal in dagblad ABC. “De oorlog wordt voortgezet in boeken, artikelen, conferenties en debatten - met dezelfde geestdrift, partijdigheid en wreedheid als altijd. Omdat de verslagenen op z'n minst de morele overwinning opeisen en de winnaars hun die niet willen geven. In iedere oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer. In iedere burgeroorlog sneuvelt de waarheid twee keer, één keer in ieder kamp.”

“Hoe lang zullen de Spanjaarden nog blijven doorgaan met hun burgeroorlog? Wanneer zullen we eindelijk vrede kunnen sluiten met onszelf?” vraagt de journalist zich af. “Ik weet het ook niet meer gezien het masochistische plezier dat we erin vinden om de oorlog keer op keer opnieuw te voeren.”

Het andere grote Spaanse conservatieve dagblad, El Mundo, meent dat “de herziening van het verleden van de afgelopen jaren, zoals in de Wet op het Historisch Geheugen van premier Zapatero uit oktober 2007, is gebaseerd op een soort paranoia of obsessief delirium dat uit is op het interpreteren van de gebeurtenissen van nu door de politieke bril van de republikeinse periode en de Burgeroorlog, alsof Spanje tachtig jaar hetzelfde is gebleven”. Het dagblad concludeert: “Laten we eens en voor altijd vooruit gaan kijken en dit hele idee vergeten, dat van de geschiedenis een spook heeft gemaakt dat ons achtervolgt en het slechtste in ons naar boven haalt.”

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp