Kies een taal
We zijn er al te gemakkelijk aan gewend geraakt te beweren dat een Griekse faillissement uiteindelijk toch niet zo’n ramp zou zijn als we jarenlang vreesden. Zo’n ongeneeslijke kwaal hoeft alleen maar te worden weggenomen, oftewel Athene hoeft alleen maar uit de euro te worden gezet, alsof het om een operatie aan de blindedarm gaat. Het is van wezenlijk belang om besmetting te voorkomen.
Als het gaat om het nieuwe Europese reddingsfonds wordt er dus ook niet toevallig gesproken over een 'firewall': die dient immers om computersystemen te beschermen tegen indringers. Op vergelijkbare wijze worden de landen die deel blijven uitmaken van de eurozone beschermd tegen de landen die in ongenade zijn gevallen en overboord dreigen te worden gezet.
Zo’n firewall doet denken aan het gesloten universum van ziekenhuizen en oorlogen, bijvoorbeeld aan de Maginotlinie die de Fransen vormden om zich te verdedigen tegen aanvallen van de Duitsers in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. De illusie van een onneembare muur werkt geruststellend, zelfs al kennen we het lot van de verdedigingslinie van de Fransen: die viel immers plotseling.
In werkelijkheid gelooft niemand in deze bedrieglijke firewall
Historicus Marc Bloch spreekt over een “vreemde nederlaag” omdat het debacle plaats had gehad in de gedachten van de mensen nog voordat de Maginotlinie werkelijk viel, “in de achterhoede van het maatschappelijke middenveld en de politiek" voor het front. In werkelijkheid gelooft niemand in deze bedrieglijke firewall die weliswaar tot de verbeelding spreekt, maar tegelijkertijd het gezond verstand verzwakt. Anders zou de Europese Unie op 21 februari niet hebben besloten in te stemmen met de zoveelste enorme lening aan Griekenland.
Anders zou niemand hebben bedacht de Europese Unie te voorzien van een nieuwe structuur: meer federaal, onder leiding van een Europees bestuur waaraan de lidstaten nog meer soevereiniteit zouden delegeren. De zaken vorderen maar langzaam en niemand houdt zich bezig met de kern van het probleem, namelijk de middelen waarover de EU beschikt om een doeltreffend investeringsprogramma tot een goed einde te brengen.
Soms krijgen we de indruk dat de regeringen van de ‘grote' landen op het faillissement van Griekenland zitten te wachten om de EU zo te structureren als ze beweren te willen. Dat is de stelling van econoom Kenneth Rogoff, die door het Duitse weekblad Der Spiegel werd geïnterviewd: als Athene eenmaal uit de EU is gezet, zouden de Verenigde Staten van Europa dankzij de crisis sneller tot een goed einde kunnen brengen wat ze van plan waren. Maar zou er werkelijk een nieuwe EU uit de as van Griekenland verrijzen? En om wat voor Unie zou het dan gaan zonder de druk van de Griekse crisis?
Verzwakking van een solidair Europa in tegenspoed
Momenteel verkeert Athene in zwaar weer en als we de plannen voor de korte termijn vermenigvuldigen, verzwakken we daarmee niet alleen de eurozone, maar zelfs het idee van een solidair Europa in tegenspoed. Dat Europa zal het nog moeilijk krijgen om een federatie te vormen als de eerste stap daartoe inhoudt dat de landen die de crisis niet te boven komen eruit geknikkerd worden. De 'operatie firewall' mag dan voor Griekenland niet pijnloos zijn, maar is dat voor Europa ook niet.
Twee oud-presidenten van de centrale bank van Argentinië en Mexico, Mario Blejet en Guillermo Ortiz, schreven voor de Britse krant The Economist een bijdrage waarin ze de Europeanen herinnerden aan de kosten van het faillissement van Argentinië in 2002 en de verschillen tussen de ineenstorting van de Argentijnse economie en de gevreesde ineenstorting van Griekenland.
Argentinië heeft na de devaluatie van de peso en de loskoppeling van zijn munt van de Amerikaanse dollar feitelijk een periode van zes jaar van economische groei gekend, maar destijds heerste er wereldwijd geen recessie zoals nu.
Het economische en financiële herstel is uitgesmeerd over tien jaar en de peso bestaat nog steeds. De drachme daarentegen bestaat niet meer en de herinvoering van de oude Griekse munt zou een verschrikkelijke klap betekenen voor het land (de Griekse schulden luiden immers in euro, dus hoe moeten die dan worden afgelost met een gedevalueerde drachme?).
Tot slot, aldus de centralebankiers, wordt voorbijgegaan aan de kortetermijnvisie van het Internationale Monetaire Fonds en de duur van de Argentijnse krach.
Verbittering en agressie schieten opnieuw wortel
Hoe kan het dat het zo slecht gaat met Europa? Wankelt de economie, is de politieke elite ziek of ligt het aan de cultuur? In werkelijkheid wankelen ze alle drie en Europa kan sterker uit deze beproeving komen of juist zwakker worden, afhankelijk van de remedies die tegelijkertijd op deze drie kwalen worden toegepast – economie, cultuur, politiek.
Op cultureel vlak gaan we in onze relatie tussen Europeanen onderling negentig jaar terug in de tijd. Als we luisteren naar de burgers, krijgen we de indruk dat we terug zijn bij de nationale plannen van de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Gevoelens van verbittering en agressie schieten opnieuw wortel. Al maanden staan de voorpagina's van Griekse kranten bol van artikelen waarin Duitse leiders worden afgeschilderd als nazi’s.
Tegelijkertijd graaft Athene de kwestie van de herstelbetalingen weer op die Berlijn nog moet betalen aan het door Hitler bezette Europa. Daarmee gaat Griekenland voorbijgaan aan de gebeurtenissen in 1945, toen we opnieuw vertrouwen stelden in de Duitse staat en we aan de slag gingen om Europa te verenigen.
Dit vertrouwen had een specifieke betekenis, onder andere ook een financiële. De herstelbetalingen, die na de Eerste Wereldoorlog waren uitgegroeid tot de vloek van Duitsland en het land in een dictatuur hadden gestort, zouden niet langer meer bestaan (waarbij Israël een geval apart is).
Athene moet boeten voor fouten die geen misdaden zijn
De gunst die we in 1945 om strategische redenen en omdat de politieke cultuur was veranderd aan Duitsland hebben verleend, kunnen we nu niet aan Griekenland verlenen. De fouten die door Athene zijn begaan zijn geen misdaden en toch moet Griekenland naast betalen ook nog boeten. Er wordt zelfs met lede ogen gekeken naar de Griekse verkiezingen.
De herstelbetalingen die van Griekenland worden verlangd zijn zwaar en leiden tot woede en verbittering. Klaarblijkelijk zijn de strategische redenen die kunnen dienen als motivatie voor de handhaving van Griekenland in Europa niet duidelijk. Daar is een andere kijk op de wereld voor nodig en de huidige cultuur is niet meer dezelfde als in de jaren 1945-1950.
Deze regressie heeft desastreuze gevolgen voor de politiek. Hoe kan er nu een federaal Europa ontstaan als er zich een cultuur opdringt die losgekoppeld is van de lessen die Europeanen hebben getrokken uit de twee wereldoorlogen? De keuze voor een president als Joachim Gauck in Duitsland is goed nieuws, omdat de Duitse bevolking heeft bijgedragen aan dit klimaat van achterdocht, ook al is die niet altijd onterecht.
Europa heeft behoefte aan verlichte burgers in plaats van zondebokken. Europa heeft behoefte aan een ander soort groei, gemeenschappelijke groei, in plaats van jaren van recessie, interne vijandigheden of onzekerheden op het gebied van democratie. Anders is Europa voorbestemd om op zijn beurt een ‘vreemde nederlaag’ te ervaren, ontstaan in de achterhoede van het maatschappelijke middenveld voordat die zich uitspreekt voor de verdedigingslinie die is opgeworpen tegen besmettingsgevaar.
Bezien vanuit Ierland
De Griekse redding "een illusie"
De toonaangevende Ierse econoom David McWilliams is niet overtuigd van de effectiviteit van de 130 miljard euro steun die Griekenland op 21 februari is toegezegd. In the Irish Independent schrijft hij:
Sigmund Freud zei ooit het volgende: 'Illusies zijn voor ons zo aanlokkelijk omdat ze ons pijn besparen en vreugde bezorgen. Daarom moeten we zonder klagen aanvaarden dat ze soms met de realiteit botsen en daarop te pletter slaan.'
Europa en de EU zullen binnenkort aan den lijve ondervinden wat zo'n 'botsing met de realiteit' inhoudt. Het jongste akkoord duwt de Grieken nog dieper in het moeras en omdat de Griekse economie blijft krimpen, zal het akkoord uiteindelijk op een mislukking uitdraaien.
