Eurocrisis bedreigt liberale hervormingen

De eurocrisis doet niet alleen de economische basis van de EU op haar grondvesten schudden, zij heeft ook politieke gevolgen in voormalig communistische landen waar jaren van democratische inspanningen ondermijnd lijkt te worden door ondemocratisch politiek optreden, met name in Roemenië en Hongarije. Dat betoogt advocaat en Kosovo-deskundige Andrea Capussela.

Gepubliceerd op 20 augustus 2012 om 11:10

Hoe ziet de eurocrisis eruit vanuit Oost-Europees perspectief? Niet goed, luidt het korte antwoord. Hongaarse wetten en Roemeense decreten hebben onlangs de woede van Brusseluitgelokt. Veel commentatoren hebben deze ontwikkeling toegeschreven aan de politieke gevolgen van de recessie: geconfronteerd met het wantrouwen onder de bevolking, de opkomst van het populisme en acute politieke strijd, hebben deze regeringen geprobeerd zichzelf te verschansen op manieren die Brussel anti-liberaal of ondemocratisch vond.

Maar deze interpretatie gaat voorbij aan één belangrijk effect van de eurocrisis: een verandering van de prikkels die de handelingen van deze regeringen beïnvloeden.

Het is welbekend dat de crisis rechtstreeks de overleving van de Europese Unie bedreigt, en dat zij alleen maar kan worden overwonnen door meer soevereiniteit onder één dak bijeen te brengen, in de vorm van een politieke unie. En het is duidelijk dat niet alle lidstaten van de Europese Unie deel zullen uitmaken (of mogen uitmaken) van zo'n politieke unie.

Het alternatief is grimmig: of helemaal geen Europese Unie, of een unie van twee snelheden. De kern van deze unie – vermoedelijk bestaande uit de huidige eurozone – zal open blijven staan voor de andere lidstaten, maar een verschuiving van een unie van 27 lidstaten naar één van 17 plus 10 zal de omstandigheden totaal veranderen, omdat de landen die op het tweede plan terecht komen zullen inboeten aan invloed en status.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Dwangbuizen die regeringen belemmeren

Het probleem beperkt zich daarom niet tot Hongarije en Roemenië. Uit een recent, gezaghebbend rapport van Freedom House [een organisatie die de omvang van democratie in de wereld onderzoekt, red.] blijkt dat “stagnatie en terugval evident zijn als je kijkt naar belangrijke indicatoren van de bestuurskwaliteit bij de nieuwe lidstaten van de Europese Unie en in de Balkanlanden”.

Dit fenomeen wordt zelfs waargenomen in het eigen quasi-protectoraat van de EU, Kosovo, dat koppig een “semi-geconsolideerd autoritair regime” blijft. Voor deze landen bestaan de alternatieven uit een tweederangslidmaatschap of helemaal geen Europese Unie.

De Hongaarse en Roemeense gevallen verschillen - want de daden van Roemenië kunnen worden teruggedraaid, en het land heeft positief gereageerd op de verzoeken van de EU – maar de aanklacht luidt hetzelfde: Brussel vindt dat deze regeringen de rechtsstaat ontmantelen of bedreigen, evenals de constitutionele 'checks and balances' die zij hebben ingevoerd voordat ze lid werden van de EU. Dat heeft veel commentatoren gealarmeerd, omdat gedacht werd dat de overgang naar de liberale democratie onomkeerbaar was als de Oost-Europese landen eenmaal tot de EU waren toegetreden.

Wat radicaal is veranderd, ten opzichte van het begin van het toetredingsproces en de huidige crisis, zijn de motieven waardoor deze regeringen zich laten leiden. Terwijl de liberale instellingen destijds de sleutel vormde tot het beloofde land waar de burgers heen wilden, zijn deze instellingen in de ogen van een gedesoriënteerd en steeds eurosceptischer electoraat nu veranderd in dwangbuizen die deze regeringen belemmeren te reageren op de politieke gevolgen van de crisis.

De werkelijke schatbewaarder van deze instellingen is derhalve de EU. Maar met welke sancties kan de EU de regeringen op geloofwaardige wijze druk uitoefenen, als die hun toekomst buiten de EU zien of in een uitgeklede unie waarin zij slechts op het tweede plan staan?

Herstel positieve prikkels

Dit is de reden dat Boedapest en Boekarest het zich konden veroorloven de toorn van Brussel te ondergaan: als opportunistisch handelen grotere binnenlandse voordelen dan kosten met zich meebracht, zal het risico van Europese sancties niet in hun rekensom zijn voorgekomen. En de reden dat andere landen dit voorbeeld niet hebben gevolgd kan simpelweg komen doordat hun binnenlandse omstandigheden daar (nog) geen aanleiding toe gaven.

Recessie, werkloosheid en populisme hebben ook andere landen getroffen, zoals Spanje en Italië (dat ook ernstige bestuursproblemen kent: in de corruptie-index staat het op een hogere plek dan Hongarije en slechts iets onder Roemenië). Toch hebben zij de EU niet getrotseerd, maar willen ze juist 'meer Europa': één belangrijk verschil is dat zij zichzelf tot de kern zien van een mogelijke EU van twee snelheden.

Daarom moeten bij het ontwerpen van de toekomstige politieke unie de betrekkingen tussen de kernlanden en de perifere landen zodanig worden georganiseerd dat de positieve prikkels worden hersteld die tot de toetreding van Oost-Europa hebben geleid. En de regeringen die aarzelen om soevereiniteit af te staan aan een politieke unie zouden eens moeten stilstaan bij het feit dat de autoritaire en dikwijls nationalistische escapades van het oosten ons een blik gunnen in de afgrond van een Europa dat afscheid heeft genomen van de Europese gedachte.

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp