Kies een taal
Nu het Spaanse voorzitterschap van de Europese Unie ten einde loopt, is het onvermijdelijk dat we trachten de balans op te maken. Onvermijdelijk wil niet zeggen eenvoudig. Ten eerste is het nog te vroeg om te beoordelen wat de gevolgen zijn van de belangrijkste maatregelen in het afgelopen half jaar. (Toegegeven, het lijkt een wat afgezaagd argument, maar het is wel een argument dat hout snijdt.) Ten tweede, en dat is minstens zo belangrijk, kent het huidige Spaanse voorzitterschap geen precedent.
Het voornaamste wapenfeit van Spanje is zonder enige twijfel de nieuwe rol die de Europese Centrale Bank (ECB) toebedeeld heeft gekregen. Op grond van de besluiten van de afgelopen maand is de bank eindelijk gereorganiseerd waardoor een Europese economische regering in beeld komt. Blijft de vraag of het een conjuncturele of structurele verandering betreft. Anders gezegd: als de huidige financiële crisis voorbij is, zullen de voorstanders van een strikt beleid onder aanvoering van Duitsland dan eisen dat de ECB zich opnieuw uitsluitend met de inflatie gaat bezighouden? Hoe dan ook, er wordt geschiedenis geschreven, al is dat misschien zonder hoofdletter. Eén ding is zeker: de strijd om de reglementering van de financiële markten is nog niet gestreden en daar zal ook nooit een eind aan komen, aangezien we te maken hebben met een delicaat proces dat voortdurend in beweging is.
De EDEO, een opstap naar een echt buitenlands beleid
De tweede maatregel met cruciale gevolgen op de lange termijn is de oprichting van de Europese dienst voor extern optreden (EDEO). Hierdoor zullen de spelregels van het Europese buitenlandse beleid en voor de uitvoerders van dat beleid een totale transformatie ondergaan. Tot nu toe voerden de lidstaten, de Raad en de Commissie op dit terrein vaak hun eigen strijd, maar binnen deze nieuwe dienst zullen ze nauw gaan samenwerken, althans in theorie. De nationale ministers van Buitenlandse Zaken moeten zich terdege bezinnen op hun toekomstige rol. Gezien de opkomende Europese diplomatie is het van belang dat zij elkaar aanvullen en niet langer elkaars werk dunnetjes overdoen. Laten we daarbij erkennen dat de EDEO een zeer smal koord is waarop gebalanceerd moet worden om een echt Europees buitenlands beleid te verwezenlijken. Als we bedenken wat er op het spel staat, is dat echter de moeite van het proberen waard.
Echte buitenlandse politiek speelt zich buiten topontmoetingen af
Het Verdrag van Lissabon had kort gezegd als hoofddoel de blik van de Europese Unie meer op het buitenland te richten. Het aanvankelijke enthousiasme van het Spaanse voorzitterschap, dat gepaard ging met buitensporig hooggespannen verwachtingen, is door de omstandigheden enigszins getemperd. De beeldvorming in het buitenland is duidelijk verslechterd, waardoor het land voortdurend in het defensief gedrongen wordt. De mogelijkheden van de regering om politieke initiatieven te nemen, werden beperkt door de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon. De leider van de regering, José Luis Zapatero, en de minister van Buitenlandse Zaken, Miguel Angel Moratinos, waren daarvan de eerste slachtoffers. Deze geringe manoeuvreerruimte werd nog verder verkleind op de twee gebieden die het afgelopen half jaar in het middelpunt van de belangstelling stonden: de beheersing van de crisis en het buitenlands beleid. Wat dit laatste betreft heeft Spanje de tol betaald voor de desoriëntatie van de Europese Unie op strategisch vlak: de top met Latijns-Amerika (17 mei) was een succes, maar de bijeenkomsten met de Verenigde Staten (eind mei) en de Middellandse Zeelanden (7 juni, uitgesteld tot november) werden afgelast. Hieruit blijkt duidelijk dat er op het punt van buitenlandse betrekkingen geen enkele toekomst is voor een systeem waarbij regelmatig een top zonder inhoud wordt gehouden, die louter een doel op zichzelf is geworden. De EU lijkt te zijn vergeten dat de echte buitenlandse politiek zich buiten de topontmoetingen afspeelt. Brazilië en Turkije hebben ons wat dit betreft weer eens met de neus op de feiten gedrukt toen zij, heel ongebruikelijk, eerst zelf onderhandelingen met Iran gingen voeren en vervolgens tegen het opleggen van sancties aan dit land stemden.
Spanje had zich voorbereid op voetbal, maar moest basketballen
Om de gevolgen van de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon in sporttermen uit te drukken: Spanje had zich voorbereid op een partij voetbal, maar kreeg op het laatste moment te horen dat het om een basketbalwedstrijd ging. Toch heeft het Spaanse voorzitterschap onder de gegeven omstandigheden heel aardig gepresteerd. Vooral lastig was de vraag of lidstaten die de doelstellingen van de agenda 2020 voor werkgelegenheid en groei niet zouden halen, moesten worden bestraft. Daarbij moest Spanje behoedzaam laveren. We zijn benieuwd wat er gaat gebeuren, nu België – dat nog een nieuwe regering moet vormen (op zijn vroegst in september) – het roulerend voorzitterschap, of wat er nog van over is, vorm gaat geven. We zeggen vaarwel tegen het Spaanse voorzitterschap, maar daarmee ook tegen het roulerend voorzitterschap als zodanig. De ultieme ironie is dat met het Spaanse afscheid het roulerend voorzitterschap ten grave wordt gedragen.
