Kies een taal
“De multiculturele samenleving is mislukt.” Dit stelde Angela Merkel op 15 oktober op een bijeenkomst met jonge conservatieven. Ze gooit daarmee de knuppel in het hoenderhok in de discussie over de islam die Duitsland al een maand in zijn greep houdt. Voor de Duitse bondskanselier moeten immigranten integreren en de Duitse waarden en cultuur overnemen: “Wij voelen ons verbonden met christelijke waarden. Wie zich daar niet in kan vinden, hoort hier niet thuis,” aldus Merkel.
De bondskanselier van het “midden” sluit zich daarmee aan bij het gedachtegoed van de oerconservatieve minister-president van de Duitse deelstaat Beieren, Horst Seehofer, die een lans breekt voor een verharding van het integratiebeleid op zeven punten die in het Duitse weekblad Focusuiteengezet worden. Hij stelt dat Duitsland geen immigratieland is, dat immigranten die willen integreren beloond moeten worden en dat weigeraars hard aangepakt moeten worden.
Termen die niets om het lijf hebben
Om de “Botsende beschavingen” in Duitsland te illustreren komtFocus met twee artikelen op de voorpagina. Het eerste artikel heet “Mijn Duitsland” door de Duitse president Christian Wulff, die onlangs nog verklaarde dat de islam deel uitmaakt van de Duitse samenleving. En het andere artikel, “Zijn Duitsland”, is van de hand van Horst Seehofer. En daar tussenin bungelt Angela Merkel, die nog een zware dobber zal krijgen aan de regionale verkiezingen en geruchten omtrent haar vervanging door de huidige minister van Defensie, Karl-Theodor zu Guttenberg.
Deze hele discussie raakt kant noch wal,vindt Die Tageszeitung. Het begrip “multiculti” dat vroeger werd gepropageerd door figuren als Daniel Cohn-Bendit is niet meer van deze tijd. Zelfs de Groenen “wordt al tien jaar verzocht om die term niet meer in de mond te nemen, want het zegt niets over onze manier om samen te leven”, merkt het alternatieve dagblad op. Angela Merkel en Horst Seehofer slaan ons om de oren met uitspraken als “meer integratie” (Merkel) of “meer Leitkultur” (Seehofer), maar deze termen hebben niets om het lijf. “De regering kan niet aan de ene kant hogeropgeleide buitenlanders in de watten leggen en tegelijkertijd de angst voor buitenlanders aanwakkeren”. Duitsland heeft immers 400.000 hoogopgeleide werknemers nodig.
"De situatie nu riekt naar sfeer van jaren 80 en 90"
Die eisen zijn rechtvaardig,stelt Die Welt. “Niemand is tegen immigranten die bij ons willen wonen, werken en integreren, zegt de conservatieve krant. Maar velen staan vijandig tegenover immigranten die hun eigen rechten willen importeren. Immigreren betekent niet alleen instemmen met de traditie van het gastland, maar die ook omarmen. Om die reden hebben Horst Seehofer en Angela Merkel gelijk als ze beweren dat immigratie op duidelijke uitgangspunten gestoeld moet zijn.” Volgens Die Welt heeft het immigratieland Duitsland immigranten nodig “die na een redelijke periode Duits beheersen en een eed afleggen op de grondwet.”
Maar Die Tageszeitung, voor wie de statistieken niets aan duidelijkheid te wensen overlaten, luidt de noodklok. Met de verrechtsing van de Duitse samenleving herhaalt de geschiedenis zich. “Meer dan de helft van de Duitsers wil de godsdienstvrijheid van moslims aan banden leggen” en 37% geeft de voorkeur aan een Duitsland zonder islam. De krant trekt meerdere historische parallellen, in het bijzonder met de antisemitische discussie die Berlijn vanaf 1879 in tweeën heeft verdeeld. Indertijd stond journalist Heinrich von Treitschke de volledige assimilatie van religieuze minderheden voor. “130 jaar later vertoont de discussie over de islam gelijksoortige trekjes”, merkt Die Tageszeitung op. “Met alle uitlatingen over een steeds geciviliseerder Duitsland en de blije, onbekommerd patriottistische levensvreugde van het nieuwe Duitsland wordt ons zand in de ogen gestrooid. De situatie in oktober 2010 riekt naar de sfeer van de jaren tachtig en negentig, toen huizen van Turken en andere buitenlanders in Duitsland in brand werden gestoken.”
Het beproefde recept van de zondebok
De politiek past vandaag de dag het beproefde recept toe van de zondebok in tijden van crises. Ook al waren “moslims 2000” Duitsers als alle andere, zo stelt de krant, in 2004 is de situatie gekenterd. Eerst de aanslagen van 11 september 2001 in de VS en daarna de moord op filmmaker Theo van Gogh in 2004 die “zoveel paniek heeft gezaaid dat het prille integratiebeleid van het begin van deze eeuw de kop is ingedrukt.”
Die Zeit is terughoudender en stelt vast dat het huidige populisme van de Duitse regering wordt gevoed door de angst van het volk. Horst Seehofer heeft zich zelfs op het niveau van bijvoorbeeld Geert Wilders gesteld. “In een tijd waarin de legitimiteit van de grote politieke partijen op losse schroeven staat, biedt ook Duitsland het hoofd aan de verleiding van het populisme”, betreurt het weekblad. Angela Merkel, en de hele Duitse politiek met haar, is bang gemaakt door het succes van de xenofobe en populistische uitspraken van Thilo Sarrazin. “We zijn bang dat we worden verzwolgen door de golf die hij heeft veroorzaakt – maar tegelijkertijd proberen we erop te surfen.”
Is een land met 2 600 moskeeën wel islamofoob?
Voor Die Zeit laat het debat zien op welk niveau de discussie over het integratiebeleid vergelijkbaar is met de discussie over het beleid ten aanzien van Oost-Europa in de jaren zeventig of de ontwapening. “We kunnen verwachten dat de Duitsers in staat zijn om het hoofd koel te houden”, verzekert Die Zeit. “Uit de opiniepeilingen blijkt dat het scepticisme tegenover de islam toeneemt. Maar is een land dat zonder slag of stoot heeft toegestaan dat meer dan 2600 moskeeën en gebedshuizen werden gebouwd echt islamofoob?” De krant uit Hamburg zou graag zien dat de moslims hun dankbaarheid tonen “omdat er geen enkele garantie is dat dit land zo open blijft ten opzichte van de wereld. De politiek moet de angst van het volk overwinnen en zeggen waar het op staat: Nee, wij worden niet overspoeld door volksstammen moslims.” Die Zeit wijst erop dat het immigratiecijfer per saldo negatief is en is dan ook van mening dat “het niet aan de orde is om ons af te vragen hoeveel islam Duitsland aan kan, maar hoeveel bekrompenheid.”
Vanuit Nederland bezien
Duitsland doet eindelijk mee
“Merkel: multiculturele aanpak samenleving ‘volledig mislukt’”, kopt De Volkskrant op de voorpagina. In Nederland wordt de discussie hierover al sinds lange tijd en geeft de anti-islampartij van de PVV gedoogsteun aan de regering. Dagblad Trouw snijdt het onderwerp aan in zijn commentaar: “Vanwege het naziverleden ligt een debat over etnische verschillen in Duitsland gevoelig”,schrijft Trouw, "maar gelukkig lijkt het nu mogelijk over immigratie te spreken zonder naziverstrikkingen. Dat is een positief verschil met Oostenrijk, waar het immigratiedebat is besmeurd door politici met de neiging Oostenrijks naziverleden goed te praten”.
“Aan dit in steeds grotere delen van Europa gevoerde debat heeft Duitsland iets toe te voegen. Het land kent het bijzondere concept van de ’strijdbare democratie’, wat betekent dat burgers die grondrechten gebruiken om te pleiten voor het opheffen van andermans grondrechten, die grondrechten kunnen verliezen. Ook heeft Duitsland enkele jaren geleden een aanzet gegeven tot een debat over de ’Leitkultur’ [...] die zou betekenen dat de westerse cultuur dominant zou moeten blijven. Helaas is dit debat over ’Leitkultur’ versus multiculturalisme doodgebloed, nadat Merz door zijn partijgenote Merkel uit de politiek werd verjaagd. Maar het raakte aan wat misschien wel de kern is. Kan onder invloed van immigratie een samenleving ontstaan waarin heel andere waarden gelden? Of zijn er onopgeefbare waarden die vastliggen, wie er ook bij ons komt wonen?”
