Kies een taal
Robert Menasse: "Ik was eens op bezoek bij een medewerker van de Europese Commissie. Vanuit zijn raam in het Brusselse Berlaymont-gebouw keek hij over de Wetstraat heen naar het Justus Lipsius-gebouw van de Europese Raad. De verachting en de haat waarmee hij naar de overkant keek! Bij de Europese Commissie doen ze zo veel moeite om Europa op te bouwen, maar ze stuiten voortdurend op de weerstand van de nationale-belangenbehartigers in de Europese Raad!"
Tussen maart 2010 en eind vorig jaar reisde de Oostenrijkse schrijver Robert Menasse heen en weer tussen zijn geboortestad Wenen en het bestuurlijke centrum van Europa: Brussel. Zijn plan was om onderzoek te doen voor een roman die zich in de Brusselse bureaucratie afspeelt. "Ik was er amper, of de Griekenland-crisis brak uit. Van een normaal alledaags leven was geen sprake meer, iedereen had het alleen nog maar over de crisis."
Vijf verrassingen over Brussel
Menasse maakte van de nood een deugd en verdiepte zich in de crisis. "Ik raakte steeds dieper verstrikt in de discussies en merkte dat mijn visie op Europa fundamenteel veranderde." In plaats van de geplande roman schreef Menasse een gloedvol essay over Europa, De Europese koerier.
Ook in Menasse's eigen milieu - zeg maar: het verlichte Wenen - nam de euroscepsis almaar toe. 'Zij in Brussel' zijn er de schuld van dat 'wij, vlijtige Oostenrijkers' diep in onze beurzen moeten tasten. Op een terras midden in een van Wenens hipste wijken, Leopoldstadt, vertelt Menasse hoezeer zijn verblijf in Brussel hem van iedere zweem van scepsis over het geldverslindende Brussel heeft bevrijd.
In De Europese koerier beschrijft hij vijf verrassingen waarop hij in Brussel stuitte: "Eerste verrassing: de Commissie is een open en transparante instelling. Tweede verrassing: de Brusselse bureaucratie is uiterst slank. Derde verrassing: de Brusselse bureaucratie is uiterst zuinig en bescheiden. Vierde verrassing: de Brusselse bureaucratie is ongelooflijk goedkoop. Vijfde verrassing: de ambtenaren hebben goede zin."
Eurolanden verhinderen een geslaagd Europa
"Wat ik geleerd heb: Brussel is geen stad. Het is een patchwork van 19 gemeenten, die het telkens weer op de een of andere manier met elkaar eens moeten zien te worden. Het is wat dat betreft een laboratorium voor Europa. Bovendien is de stad meertalig, kleinburgerlijk en ongedwongen, niet zo protserig en opgeblazen als de grote zuster Parijs. En het is een stad zonder imago, zonder een eenduidig beeld dat het van zichzelf de wereld in zendt."
Daarmee zijn we bij de kern van zijn betoog in De Europese koerier. De grootste hindernis op de weg naar een geslaagd Europa zijn de eurolanden. "*Hun leiders maken hun bevolking wijs dat ze in de Europese Raad in Brussel de nationale belangen verdedigen, maar in plaats daarvan verdedigen ze alleen de belangen van een paar economische elites en jagen ze hun burgers voortdurend op hogere kosten."
“Belangen van burgers worden verkwanseld”
Voorbeeld? "De invoering van de euro, de eerste transnationale munt in de geschiedenis. Die munt vereist een gezamenlijke financiële politiek. Maar de Engelsen wilden niet omdat ze vonden dat Brussel zich niet met de financiële markt van London City mocht bemoeien. En de Duitsers wilden niet omdat ze bang waren dat een niet-Duitse leider van de Europese Centrale Bank geld zou gaan drukken, en geld drukken leidt tot inflatie en inflatie leidt tot Hitler."
"Dat is het paradoxale", Menasse's stem slaat over, "ze zeggen de nationale belangen te verdedigen maar ondertussen verkwanselen ze de belangen van de burgers. Juist door het nationale verdedigingsbeleid van Merkel moeten de Duitsers ontzaglijk veel meer betalen, maar in plaats van woedend te worden op Merkel, kiezen ze haar weer, want ze verdedigt de nationale belangen. Dat is volkomen irrationeel."
“Bankentoezicht was jarenlang ondenkbaar”
Voor Menasse zijn dat allemaal achterhoedegevechten. De nationale staten verliezen hoe langer hoe meer aan belang. "Daarom noem ik mij een fan van de crisis. Klein voorbeeld: bankentoezicht. Drie jaar geleden nog ondenkbaar, iedere regeringsleider was ertegen. De crisis zorgt ervoor dat die er toch komt. Nee, ik zeg niet dat de crisis een zegen is, maar dat de crisis de druk verhoogt waardoor er eindelijk verstandige beslissingen worden genomen."
Maar wat is dan het alternatief? Een groot Europees Rijk, zoals ooit het Habsburgse Rijk? Of een veelvormige federatie, zoals ooit Joegoslavië? "Eerder het laatste. Een Europa van de regio's. Ik zie een postnationaal Europa voor me, dat de randvoorwaarden schept voor regio's om als belangrijkste bestuurseenheden te functioneren. Want bedenk: naties zijn in hun wezen agressief, regio's niet. Regio's voeren geen oorlogen om hun gebied uit te breiden."
“Regio’s hebben natuurlijke grenzen”
Voorbeeld? "Geen Bask interesseert zich voor een Baskenland dat gebieden verovert waar geen Basken leven. Regio's hebben natuurlijke grenzen, die de grenzen van de naties vaak overschrijden. Ik voel mij als Wener nauwer verbonden met steden als Sopron in Hongarije en Bratislava in Slowakije dan met Tirol. Ik versta de Tirolers niet eens! Voor democratie heb je een gemeenschappelijke basis nodig om gezamenlijke besluiten te kunnen nemen."
