Burgers hebben recht op de waarheid

Naarmate de crises en het bankroet van lidstaten zich vermenigvuldigen, groeit in Europa het verzet van verontwaardigde burgers: niet alleen in Griekenland en Spanje, maar ook in Italië, waar het faillissement voorlopig alleen nog maar dreigt. Regeringen hebben de neiging om alleen de duistere kant van dit verzet te zien: het moeizame besef van de werkelijkheid, de haast blinde woede.

Toch kan blindheid slechts ten dele een opstand verklaren die zich niet alleen keert tegen de inhoudelijke boodschap, maar ook tegen het gedrag (en dus de ethiek) van regeringen: hun kortzichtige beleid, opgehangen aan de volgende verkiezingen of peilingen, hun innerlijke drang om wankelende overheidsfinanciën te maskeren, het niet vertellen van de waarheid over immigratie en begrotingstekorten, het beschuldigen van de pers, de centrale banken en Europa, die er allemaal van worden verdacht dat ze slecht nieuws propageren.

Italië loopt in dit opzicht voorop. Sinds Silvio Berlusconi is teruggekeerd in de regering herhaalt hij steeds hetzelfde refrein: jullie denken dat we schipbreuk lijden, stelletje doemdenkers, maar wij komen hier beter uit dan een aantal verdienstelijke landen. "De crisis is nog niet voorbij," verklaarde hij op 20 juni, hoewel hij het begin daarvan nooit eerder had aangekondigd.

Een dringend verlangen naar waarheid en gerechtigheid

Laten we niet vergeten dat een van de interessantste initiatieven van de Spaanse indignados over informatie gaat. Dat initiatief is opgepakt door de Spaanse professor in politieke wetenschappen, Anton Losada, en via Twitter te volgen onder “Sin preguntas no hay cobertura" (#sinpreguntasnocobertura), oftewel "zonder vragen geen dekens". Duizenden journalisten volgen hem nu op Twitter. Als een persconferentie deze spelbrekers niet toelaat, wordt die geboycot en blijft de regering alleen achter met haar wankelende beloften. Dit is het signaal dat er bij deze demonstraties een dringend verlangen bestaat naar waarheid en gerechtigheid.

Regeringen kunnen het niet maken om op een crisis te reageren door burgers te dwingen de broekriem nog verder aan te halen en door mensen op ongehoorde manier angst in te boezemen. Regeringen moeten reageren met duidelijke informatie: over het feit dat een belastingverlaging onmogelijk is, over het feit dat de vergrijzing alleen maar kan worden afgeremd door middel van immigratie, over de ingrediënten van de groei, zoals gerechtigheid, wettelijkheid, verdienstelijkheid, de prijs die rijken en superrijken kunnen betalen.

Nikos Konstandaras, directeur van het Griekse dagblad Kathimerini, schreef in zijn hoofdartikel van 15 juni over “de onmogelijke charme van het isolement": de illusie dat als de lidstaten hun ogen sluiten in plaats van het hoofd te bieden aan Europa, de wereld, de markten, dat de crisis dan tot uitbarsting zou komen. Natuurlijk vertonen markten vreemd gedrag: ze kunnen op hol slaan en een hysterie ontketenen, ze ruiken bloed. Ze zijn kortzichtig, maar ze lopen niet helemaal toevallig op rampen vooruit: ze baseren zich op een momentopname van regeringen op moment X en verbinden daar hun conclusies aan. Ze zijn ons tweede tribunaal, naast de stembus.

Voortaan is er sprake van een res publica

Het is geen beleid om je te verschuilen, evenmin als je te presenteren als soevereine staat die zelfstandig besluiten neemt en voorbij te gaan aan het bestaan van een Europese openbare ruimte, ten opzichte waarvan we evengoed verantwoordelijk zijn als ten opzichte van ons eigen land. Voortaan is er sprake van een res publica die over onze grenzen heen gaat, die zijn eigen regels heeft en waarvan de leiders geen uitvloeisels zijn van regeringen, maar geven gehoor aan veel grotere instellingen.

Laten we het voorbeeld nemen van de benoeming van Mario Draghi tot president van de Europese Centrale Bank (ECB). Een onberispelijke keuze, die echter op een zeer slordige en archaïsche wijze tot stand is gekomen: in ruil voor deze benoeming eiste Nicolas Sarkozy dat er voor Frankrijk een zetel in de directie van de ECB zou worden vrijgemaakt .

Daarop bood Berlusconi hem de zetel van Lorenzo Bini Smaghi [lid van de directie van de ECB] aan, alsof Smaghi een van zijn eigen mensen was in plaats van een van de leiders van de EU. Het mandaat van Lorenzo Dini Smaghi, die in 2005 voor acht jaar werd gekozen, eindigt op 31 mei 2013 en kan niet worden herroepen door lidstaten noch door verdragen tussen deze lidstaten.

Deze belediging is niet aan hem gericht, maar aan de Europese instellingen waaraan hij loyaal is. Deze affaire schept bovendien een verontrustend precedent: elke regering kan voortaan besluiten om mandaten en regels te onttrekken aan Europese jurisdictie. De schending van het verdrag van Maastricht, die wordt gerechtvaardigd door een zogenaamde 'ongeschreven regel tussen lidstaten', is overduidelijk.

Ook in dit geval ontbreken zowel duidelijke informatie als de erkenning van een openbare Europese ruimte. Evenmin is er duidelijkheid over het feit dat een belastingverlaging onmogelijk is, over de noodzaak van immigratie, zowel in economisch als in demografisch opzicht.

Er zijn nederlagen die vernederde instellingen kunnen redden

Deze onduidelijkheden zijn grotendeels toe te schrijven de Europese Unie, aan de slappe houding van haar leiders, onderworpen aan de lidstaten. Nogmaals, het is nauwelijks te horen als de waarheid wordt gesproken en vanwege een hoge mate aan welwillendheid in de onderlinge verhoudingen en een absurde eerbied voor de grote landen ziet Europa zich nu geconfronteerd met de huidige faillissementen, schrijft voormalig eurocommissaris Mario Monti in een zeer verhelderend artikel in de Financial Times van 21 juni. Er zijn zoveel kwesties waarin de EU zich zou kunnen doen gelden, te beginnen bij de oorlogsmissies, die abusievelijk 'vredesmissies' worden genoemd.

Een autonome Europese Commissie die zich bewust is van haar autoriteit, had op al deze gebeurtenissen adequaat weten te reageren (affaire Bini Smaghi, overheidsschulden, oorlogen), net als in de tijd van Walter Hallstein [een van de grondleggers van de EU, red.]. De eerste president van de EEG in Brussel aarzelde geen moment om eind jaren zestig de eisen van de Franse generaal De Gaulle in naam van de Europese res publica in wording af te wijzen. Hij werd een 'duidelijke verliezer', maar er zijn nederlagen die vernederde instellingen kunnen redden – als we ze werkelijk willen redden.

Analyse

De Brusselse toren van Babel

De euro dreigt hetzelfde lot te ondergaan als de toren van Babel, schrijft Frankfurter Allgemeine Zeitung(FAZ). Europeanen zouden hun gemeenschappelijke taal zijn kwijtgeraakt waarmee ze tot nu toe altijd hun beroemde Brusselse compromissen wisten te bereiken. Voor de eurocrisis kon de EU nog voortgang boeken in het ritme van de koehandel tussen lidstaten onderling – "als jullie mij tegemoetkomen bij het landbouwbeleid heb ik er niets tegen de datum voor het recht op vrije vestiging van Oost-Europese arbeiders op te schorten" – maar zo werkt het tegenwoordig niet meer. Net als de bouwers van de toren van Babel begrijpen Europeanen elkaar niet meer. "In plaats van onbegrip heerst er nu een gebrek aan inzicht, dat vooral tot uitdrukking komt in het uitwisselen van voordelen."

Zo kan de Duitse politiek het verzet van de bevolking tegen verdere hulp aan Griekenland niet domweg negeren. Vandaar dat Duitsland eisen formuleert waarvan het eigenlijk wel weet dat die in economisch opzicht zinloos zijn. (…) In Griekenland is men echter op deze hulp aangewezen. Dus wordt premier Papandreou ertoe gedwongen de tot nu toe rampzalige sociale gevolgen van de economische crisis te negeren. Hij wordt tot vijand van zijn eigen burgers gemaakt. (…) Het eind van het liedje is dat de burgers uit beide landen zich bedrogen voelen.

Met deze methode kunnen er geen beslissingen worden genomen over existentiële kwesties, schrijft FAZ: er komt geen koehandel over de toekomst van de euro. De Europese regeringen aarzelden tussen een harde en een toegeeflijke houding ten opzichte van Griekenland en gingen daarmee een duidelijk besluit uit de weg. "In Brussel voert niemand het commando. De Europese politiek besluit helemaal niets, omdat die in werkelijkheid allang is verdwenen. Brussel wil het iedereen naar de zin maken en voldoen aan de verwachtingen van boze kiezers, maar ook aan die van de financiële markten en de ECB. Brussel is op zoek naar een compromis in de aloude gemoedelijkheid van de vertrouwde nachtelijke zittingen", maar vergeet daarbij te kiezen voor een alternatief.