Kies een taal
Vandaag is het precies drie weken geleden dat Anders Breivik een bloedbad aanrichtte in Noorwegen. Hoewel vele Noren het zat zijn om de afbeelding van Breivik op de voorpagina’s van de nieuwsbladen te zien, een Noor zei bijvoorbeeld gisteren in Trouw “hij moet vergeten worden, niet getoond. Zolang de kranten voor zo'n voorpagina kiezen, kiezen wij ervoor de krant om te draaien”, gaat het internationale debat over de ideologie van Breivik in al zijn hevigheid door.
Zo publiceerde The Guardian op 8 augustus een opinieartikel van de Sloveense filosoof Slavoj Žižek met als kop: “De vileine logica achter de keuze van Anders Breivik”. De lead van dit artikel, geschreven dus door The Guardian en niet door de filosoof zelf, luidt: “Net als Pim Fortuyn eerder, belichaamt Breivik het kruispunt tussen rechtspopulisme en liberaal politieke correctheid”.
Het stuk veroorzaakte veel ophef in een aantal Nederlandse dagbladen. De Telegraaf kopte bijvoorbeeld: ”Filosoof: Fortuyn leek op Breivik”. En Leefbaar Rotterdam reageerde woedend “Die man is volslagen gek geworden, Pim was volslagen geweldloos”.
Dit kan wel wezen, maar in zijn betoog schrijft Žižek niet dat Fortuyn “gewelddadig” was. Waar het hem om gaat is de ideologie van Breivik die bestaat uit tegenstrijdige elementen omdat zij tot verschillende stromingen behoren: “extreemlinks marxisme, liberaal multiculturalisme en religieus islamfundamentalisme” en die in "een nieuw jasje is gestoken".
Deze tegenstrijdigheden worden duidelijker door het profiel van Breivik van dichterbij te bekijken:
Breivik pleit voor christendom, maar is zelf een seculiere agnost: christendom is voor hem vooral een culturele constructie om zich te kunnen verzetten tegen de islam. Hij is anti-feministisch en is van mening dat vrouwen ontmoedigd moeten worden om hoger onderwijs te volgen, maar hij staat positief tegenover een ‘seculiere’ samenleving, is voorstander van abortus en heeft niets tegen homoseksualiteit.
En hier ligt dan de vergelijking met Fortuyn:
Een rechtse populist wiens persoonlijkheid en meningen (of de meeste daarvan) vrijwel volkomen ‘politiek correct’ waren. Hij was homo, had goede persoonlijke banden met veel immigranten, hij had een aangeboren gevoel voor ironische humor –kortom hij was een goede, tolerante liberaal ten aanzien van alles behalve zijn standaard houding ten opzichte van moslimimmigranten.
Daar houdt de vergelijking dan ook mee op, want de rest van het betoog steunt op het idee dat Breivik het kwaad met het kwaad probeert te bestrijden en dat hij dit als moslimhater probeert te doen door zich uit te spreken als voorstander van de Israëlische staat, ondanks het feit dat hij antisemiet is. Als “anti-immigratiepopulist" gebruikt hij de Staat Israël (dat heel praktisch niet in Europa ligt) als wapen tegen de islam.
De beschrijving van Breivik in dit tweede deel van het betoog doet me denken aan een andere Nederlandse politici die sinds de moordpartij in Noorwegen behoorlijk in opspraak is geraakt. Daar rept Žižek echter niet over.
Lees hier het hele artikel van Slavoj Žižek
Een ander artikel van Slavoj Žižek dat Presseurop op 4 februari publiceerde is hier te lezen.
