EU-leiders bij een Europese Raad in juni 2013.

De geheime beraadslaging van de EU

Een gebrek aan openheid bij topbijeenkomsten wordt vaak genoemd als voorbeeld van het democratisch tekort in de EU. Maar voor de ‘ultimate insider’ van de EU, de Britse historicus Peter Ludlow, zijn ontmoetingen achter gesloten deuren de hoeksteen van de Europese besluitvorming.

Gepubliceerd op 12 november 2013 om 16:51
European Council  | EU-leiders bij een Europese Raad in juni 2013.

Thatcher kijkt hem elke dag opnieuw lachend aan, net als Kohl, Adenauer, Monnet, Schuman en Mitterrand. Vanaf zijn omvangrijke boekenkast wel te verstaan. Directe contacten met de hemel heeft zelfs Peter Ludlow - de ultieme EU-insider volgens de Financial Times - nog niet. Wel heeft hij ruim toegang tot de Europese hoofdrolspelers, zowel in Brussel als in de hoofdsteden. Vanuit zijn werkkamer met Perzisch vloerkleed dat overwoekerd is door stapels papieren, maakt Ludlow (74) al decennialang, als enige, reconstructies van de EU-toppen. Lijvige stukken van 40-50 pagina's, vol relevante details en anekdotes waarop de gewone insiders zich graag abonneren: de premiers van kleinere landen, Brusselse diplomaten, EU-ambtenaren en journalisten.

Is het spannend wat zich afspeelt tijdens de EU-toppen?

“Sommige toppen zijn doodsaai, vooral door tour de tables, die verplichte tafelrondjes waarbij iedere premier iets moet zeggen. Niet alle leiders zijn begenadigde sprekers. Maar zo'n top blijft een gebeurtenis. Er komen circa dertig premiers, presidenten en andere Europese toppers naar Brussel, die gaan niet twee dagen achterover leunen. Soms knalt het debat op en neer, dan zie je bijvoorbeeld hoe Merkel en ECB-president Draghi het beleid in elkaar zetten. Daarnaast zijn er ontmoetingen in de wandelgangen, waarin leiders onderling zaken regelen.”

Het belangrijkste deel van een EU-top - het diner van de leiders - speelt zich in beslotenheid af. Er zit geen notulist aan tafel die het debat vastlegt, dat zou de leiders kopschuw maken en de onderhandelingen frustreren. Er zijn persoonlijke krabbels van een premier, vertrouwelijke sms'jes en mails uit de zaal via smartphones aan naaste medewerkers, maar een letterlijke weergave van het dinerdebat waarmee een leider ter verantwoording kan worden geroepen, bestaat niet.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Bij de formele werksessies van de regeringsleiders (voorafgaand aan het diner) is het nauwelijks beter gesteld met de openheid. Bij deze sessies schuiven wel notulisten aan van het Raadssecretariaat (dat de toppen organiseert). Die maken een vrijwel letterlijk verslag en lopen om de beurt naar een belendende zaal, waar ze met smart worden opgewacht door de adviseurs van de ambassadeurs van de EU-landen. Wat er dan gebeurt lijkt veel op het aloude 'fluisterspelletje' in de klas: de notulist vertelt het de adviseur, die het doorvertelt aan de eigen topdiplomaten, die op hun beurt het lagere diplomatieke voetvolk informeren waarna het gespin bij de pers kan beginnen. Net als bij het spelletje wijkt de finale boodschap aanzienlijk af van het origineel. Het enige openbare stuk zijn de conclusies van de top waarin de besluiten staan.

Is het niet bizar dat besluiten met verstrekkende gevolgen voor 500 miljoen Europeanen achter gesloten deuren vallen?

“Hm, ik vind het juist erg open en toegankelijk. Een goed journalist vindt zijn weg. Natuurlijk probeert Rutte na afloop van de top het Nederlandse verhaal te verkopen en Hollande het Franse, maar je kunt makkelijk en vrij shoppen.”

Je krijgt het beeld dat elke top een succes is en iedere leider de winnaar. Dat spoort niet met de werkelijkheid.

“Maar dat gebeurt op nationaal niveau ook. In Londen had je tijdens de laatste Labourregering het idee dat premier Blair en minister van Financiën Brown bij totaal verschillende vergaderingen zaten. Natuurlijk willen alle 28 EU-leiders laten zien hoe belangrijk ze zijn. Maar aan openheid is in Brussel geen gebrek. Zo veel belangen, zo veel lekken. Toen ik eind jaren zeventig in Brussel kwam zei een collega: Als er 'vertrouwelijk' op een nota staat, is dat onzin. Als er 'zeer vertrouwelijk' op staat, weet je zeker dat iedereen het heeft. Wat je nodig hebt zijn de documenten zonder vermelding. Daarvoor heb je goede bronnen nodig, en tijd. Dat is mijn voordeel: ik heb drie, vier weken voor mijn verhaal, een journalist drie, vier uur.”

Nogmaals: waarom zijn de EU-toppen niet openbaar?

“De beslotenheid is deel van de mise en scene, het moet de leiders duidelijk maken dat zij - en zij alleen - verantwoordelijk zijn voor de besluiten. Niks 'mammie, help!”

Ze mogen bij hoge uitzondering een adviseur binnenroepen voor 1 of 2 minuten. Er wordt nog steeds schande over gesproken dat de Britse premier Major, die niet overliep van zelfvertrouwen, ooit zijn adviseur onder de tafel had verborgen, een klein mannetje, fysiek tenminste. De andere leiders reageerden furieus toen ze daar achter kwamen.

“[[Daarnaast is vertrouwelijkheid nodig om tot besluiten te komen. Je kunt geen land, laat staan de EU, leiden in alle openbaarheid.]] Camera's erbij werkt niet, politici moeten ongehinderd kunnen onderhandelen. De EU-top is geen parlement, het is de regering van Europa.”

Zit er een groot verschil tussen de persconferenties van de premiers na afloop van een top en uw reconstructie?

“Zeker. Als je Cameron beluistert, of Hollande of diens voorganger Sarkozy, dan krijg je het idee dat zij de belangrijkste man in de zaal waren, dat iedereen naar hun pijpen danste. Dat is het beeld dat ze thuis graag willen laten zien. Het is ongekend hoe die ijdele mannetjes zichzelf opblazen, gevolgd en geloofd door zorgvuldig door hen geselecteerde journalisten die op de eerste rij mogen zitten en een vraag stellen. Een bekende Franse journalist schreef eens dat Sarkozy de euro had gered en Merkel alles deed wat hij haar opdroeg. Tja, als je dat gelooft, geloof je alles. De persconferenties van Merkel zijn nuttiger. Merkel is zo veel slimmer dan al die mannen aan tafel, ze zit zo veel beter in haar dossiers. Ze hoeft niet te schetteren dat ze gewonnen heeft. Ze heeft gewoon gewonnen.”

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp