De grote depressie

De Europese leiders lijken niet in staat om een einde te maken aan de recessie en werkloosheid, ondanks de druk van de publieke opinie om het bezuinigingsbeleid -wegens toezeggingen in Europees verband, en met name onder druk van Duitsland- los te laten. En in de tussentijd trekken steeds meer Europeanen weg uit de EU.

Gepubliceerd op 3 juni 2013 om 12:02

Europese leiders zijn heel goed in het invoeren van nieuwe wetten, maar tegelijkertijd slagen zij er niet in een economische crisis die nu al een aantal jaren voortduurt, te bezweren. De economische groeicijfers die Eurostat onlangs heeft vrijgegeven, klinken als een doodvonnis: Europa, u rijdt in volle vaart op de afgrond af en de remmen hebben het allang begeven.

In de eerste drie maanden van 2013 kromp de economie van de eurolanden met 1 procent ten opzichte van dezelfde periode in het jaar daarvoor en die van de EU-27 met 0,7 procent. Vrijwel iedereen staat in het rood: Griekenland min 5,3 procent, Cyprus min 4,1 procent, Portugal min 3,9 procent, Italië min 2,3 procent en Spanje min 2 procent. Finland en Nederland hadden eveneens een negatieve groei, terwijl Oostenrijk op hetzelfde niveau bleef. Frankrijk bevindt zich nu officieel in een recessie. De groei van Duitsland was positief, maar alleen op kwartaalbasis. Het is een en al wanhoop en ellende.

EU heeft altijd sociale markteconomie gehad

Terwijl Europa huilt en op zijn tanden bijt, komen anderen juist in rustiger vaarwater terecht. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Verenigde Staten, die in het verleden door veel Europese politici door het slijk werden gehaald; immers, daar was de crisis begonnen en de hebzucht en het onverantwoordelijke gedrag van de Amerikaanse banken waren daar debet aan. En vandaag - hoe ondankbaar - groeien de Verenigde Staten, terwijl Europa krimpt.

In het eerste kwartaal van 2013 groeide de Amerikaanse economie met 2,5 procent, bereikte de werkloosheid het laagste punt in vier jaar en vond er een levendige handel op de effectenbeurs plaats. De Europese Unie heeft altijd op de VS neergekeken als een land van roofzuchtig kapitalisme en sociale ongerechtigheid. Europa, daarentegen, heeft altijd een "sociale markteconomie" gehad die werknemers beschermt en ze allerhande mooie rechten geeft.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Niemand bereid Berlijn het hoofd te bieden

De laatste jaren vertelden de Europeanen de Amerikanen met opgeheven vingertje hoe ze hun economie nieuw leven moesten inblazen. Nu zijn de rollen omgedraaid. In een recent vraaggesprek met het Spaanse dagblad El Economista riep een hoge ambtenaar van het Amerikaanse ministerie van Financiën de EU op het voorbeeld van de VS te volgen en de markt te stimuleren in plaats van hardnekkig vast te houden aan het dogma van bezuinigingen en vermindering van het begrotingstekort.

Interessant genoeg zeggen veel Europese politici hetzelfde, maar niemand lijkt bereid om met de vuist op tafel te slaan en Berlijn het hoofd te bieden. Voor Duitsland is "stimuleren van de vraag" synoniem aan hogere inflatie (een concept dat taboe is sinds de hyperinflatie tijdens de Weimarrepubliek) en met de overdracht van nog meer geld van de Duitse belastingbetalers aan de armlastige begrotingen van landen als Griekenland of Spanje.

“Sparkurs” klinkt als iets heilzaams

En dus wordt van de landen in het zuiden verwacht dat zij de broekriem aanhalen en zich koest houden. Reeds op het niveau van de taal is de kloof tussen Duitsland en de onder schulden gebukt gaande zuidelijke EU-lidstaten zichtbaar. In Ierland wordt gesproken over austerity, in Spanje over austeridad, in Italië over austerità en in Frankrijk over austerité. Al deze termen zijn afgeleid van het Latijnse austerus, dat "streng, ernstig, ascetisch" betekent. Het is een woord met duidelijk onaangename connotaties. In Duitsland heeft men het evenwel over Sparkurs, letterlijk "spaarkoers". Dat klinkt als iets wat redelijk, verstandig en heilzaam is. Als je in Duitsland zuinigheid betracht bij het beheer van je middelen, verdien je het allerhoogste respect.

"Het beleid van Berlijn is niet louter gebaseerd op pragmatische overwegingen, maar ook op fundamentele waarden", legt Ulrich Beck, een bekende Duitse econoom, uit in een interview. "Bezwaren tegen landen die te veel geld spenderen, worden ingegeven door morele opvattingen. Sociologisch bezien heeft een dergelijk standpunt zijn wortels in de protestantse ethiek. Maar er komt ook economisch rationalisme bij kijken. De Duitse regering meet zich de rol aan van een docent die de zuidelijke landen leert hoe ze hun economie moeten hervormen."

Alleen is deze docent niet erg geliefd. Dat gaat zo ver dat Duitsland tijdens het laatste Eurovisie Songfestival met een vernederende uitslag werd geconfronteerd: Natalie Horler eindigde met Glorious als 21ste van de 26 deelnemers. De commentatoren van de Duitse tv-zender ZDF wisten wel waardoor dat kwam: "Niemand in Europa houdt nog van ons." En vermoedelijk zaten ze er niet ver naast.

“Dergelijke houding is Duitsland onwaardig”

De afbeelding van Angela Merkel gekleed in een SS-uniform was alomtegenwoordig op de omslag van Griekse roddelbladen. Maar er is nu ook een nieuwe trend: politici uit bepaalde landen schrijven brieven aan bondskanselier Merkel en vragen haar hen niet langer aan zoveel toetsen en examens te onderwerpen. Ze smeken haar om coulance en begrip. Maar ze suggereren ook dat wat Merkel doet, ze dat doet om haar kansen tijdens de verkiezingen voor de Bundestag, die in september gepland staan, te vergroten.

Merkel is niet bereid de "Sparkurs" af te zwakken, omdat ze daarmee Duitse kiezers van zich zou kunnen vervreemden. Duarte Marques, parlementslid voor de Sociaal-Democratische Partij in Portugal, betoogt in een brief aan de Duitse regeringsleider: "Duitsland weigert te erkennen wat de werkelijke gevolgen van het bezuinigingsbeleid zijn. Dat getuigt van een opportunistische houding, waarop de Duitse elite tot op heden zelden kon worden betrapt. Een dergelijke houding is Duitsland onwaardig; ooit had het land, onder Helmut Kohl, de moed om verantwoordelijkheid voor Europa te dragen, soms tegen de eigen publieke opinie in. De heer Kohl behoorde tot een generatie staatslieden die we in Europa tegenwoordig met een vergrootglas moeten zoeken."

Nauwelijks een verbetering te noemen

"Na ja", zal Merkel wel denken, "ik ben niet alleen vervelend, maar ik doe het ook nog eens slechter dan Helmut Kohl. Leuk hoor." Zulke brieven leiden slechts tot ergernis in Berlijn, waardoor het juist voet bij stuk zal houden. De gedachte dat Duitsland "verantwoordelijkheid voor Europa draagt", wordt door iedereen in Berlijn vertaald als "Duitsland moet ons meer geld geven".

Dat gaat echter niet gebeuren. Noch Portugal, noch Griekenland, noch enig ander land hoeft daarop te rekenen. De door Merkel veelgeprezen "Sparkurs" heeft echter evenmin de verwachte resultaten. Kort geleden werden in een Portugese krant een aantal economische indicatoren met elkaar vergeleken. Het ging daarbij om de periode tussen twee jaar geleden - toen Portugal zich in de liefdevolle omhelzing van de trojka bevond en werd gedwongen bezuinigingsmaatregelen door te voeren - en nu. De cijfers spreken voor zich: de werkloosheid is toegenomen van 12,9 procent tot 18,2 procent; het begrotingstekort is gestegen van 4,4 tot 5,5 procent van het bbp; en de overheidsschuld is opgelopen van 106 tot 123 procent van het bbp. Dat is nauwelijks een verbetering te noemen. Geen wonder dat naar schatting 240.000 mensen - 2,5 procent van de bevolking - sinds 2011 uit Portugal zijn vertrokken.

Sprongetje voor de camera

Onlangs zond de publieke omroep RTP een reportage uit over Portugese immigranten die in het Verenigd Koninkrijk werken. Een architect, een tandarts, twee mannelijke en twee vrouwelijke verpleegkundigen: allemaal zijn ze blij dat ze het moeras hebben kunnen ontvluchten. Een van de jonge vrouwen is zo enthousiast over het vooruitzicht in een ziekenhuis in Northampton, honderd kilometer ten noorden van Londen, te werken dat ze letterlijk een sprongetje maakt voor de camera.

Niemand denkt erover terug naar huis te gaan. Misschien zal iemand zeggen: "Wie weet, ooit nog eens een keer." In het programma heeft een socioloog het over depressie onder jongeren en over een groeiende golf van emigratie niet alleen naar Groot-Brittannië, maar ook naar de voormalige koloniën van Portugal: Brazilië en Angola. Je ziet zo het beeld van een reclameposter in de eurozone voor je: "Wij vinden een baan voor je. In Rio de Janeiro." Heel pakkend, niet?!

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp