Kies een taal
In Slowakije is de samenwerking van leden van de kerk met het communistisch regime en de geheime dienst taboe. Zal de [smeergeld]affaire van de Slowaakse aartsbisschop Ján Sokol die is onthuld bij zijn vertrek, een doorbraak betekenen? Deze aartsbisschop van Bratislava legt binnenkort zijn ambt neer. Hij is de vleesgeworden weigering en het onvermogen van de Slowaakse katholieke kerk om het hoofd te bieden aan de zwartste bladzijden uit haar geschiedenis – de fascistische periode van de Slowaakse staat én die van het communistische Tjechoslowakije.
Een paar dagen geleden onthulde het weekblad Týždeň deze affaire door de controversiële kerkvoogd in opspraak te brengen. In 1998 zou Sokol een half miljard Slowaakse kronen hebben gestort op de rekening van zijn vertrouwensman en voormalig agent van de StB (de Tsjechoslowaakse Staatszekerheidsdienst), Štefan Náhlik. In werkelijkheid werkte deze voormalige novice van de geheime orde der franciskanen al met de StB sinds 1982. Op die manier trad hij op tegen zijn mede-gelovigen. En hij was een belangrijke informant van de geheime politie in de voorbereidende fase van operatie Vír (wervelwind) gericht tegen de franciskanen. De krant schrijft dat Sokol zo’n bedrag bij elkaar gebracht zou kunnen hebben door grond van de kerk te verkopen. Vanwaar deze transactie? Wat is er met het geld gebeurd? Deze twee vragen blijven onbeantwoord en Sokol weerspreekt alle beschuldigingen.
Hoewel deze zaak veel opschudding in Slowakije heeft veroorzaakt, is niemand verbaasd. De enige opmerkelijke verandering ligt in de reactie van de kerk die heeft erkend dat het om belangrijke informatie gaat die nader onderzocht moet worden. Volgens de Slowaakse media zou het Vaticaan zelf deze affaire nauwlettend volgen.
Voor de Slowaakse katholieke kerk betekent het vertrek van Sokol ongetwijfeld een opluchting. Sokol vertegenwoordigt een van de hardnekkigste en meest zichbare vlekken op een al niet meer helemaal smetteloos blazoen. In de jaren 80 is hij bisschop geworden met goedkeuring van het communistisch regime, terwijl hij op de lijst stond van agenten van de Staatszekerheidsdienst. Volgens het dagblad SME was Sokol een actieve agent die tegen betaling kostbare informatie leverde aan de Staatszekerheidsdienst. Maar hij heeft zich ook in een kwade reuk gesteld door in de Tweede Wereldoorlog met het Slowaakse fascistische regime te collaboreren, dat geleid werd door zijn collega [priester] Jozef Tiso.
Hoe heeft deze man, na de gebeurtenissen van november 1989, met succes zijn carrière in de kerk kunnen voortzetten? En waarom hebben de katholieke instellingen hem tot nu toe altijd gesteund? Een deel van de verklaring hiervoor ligt in een mythe die de Slowaakse katholieke kerk in stand houdt. Volgens deze mythe was zij de grootste tegenstander van het totalitaire regime, en het grootste slachtoffer ervan. Hiermee is alles gezegd. De kwestie over de samenwerking van haar leden met het communistisch regime en de geheime dienst is taboe. Het grootste deel van de bevolking, samen met bijna alle politici, denken er net zo over.
De Slowaakse kerk onderscheidt zich van de Tjechische door haar invloed en door haar over het algemeen positieve imago. Slowakije wordt van oudsher gezien als een katholiek land. Volgens de laatste telling noemt bijna 80% van de bevolking zich katholiek. En hoewel aan dit getal een beperkte waarde moet worden toegekend (slechts een minderheid van hen zijn ook in werkelijkheid praktiserende katholieken) willen de meeste politici op goede voet staan met de kerk: ofwel omdat ze het met haar eens zijn, ofwel omdat ze bang zijn voor de invloed die de kerk kan hebben op hun kiezers.
Bovendien vertegenwoordigt de katholieke kerk in het collectieve bewustzijn een sterk en positief element in het beeld dat Slowakije traditiegetrouw van zichzelf heeft. Maar het is juist die onaantastbare positie die het belangrijkste obstakel vormt in haar vermogen om op een eerlijke manier het hoofd te bieden aan haar verleden en om zich te zuiveren door mannen als de aartsbisschop Ján Sokol uit hun ambt te zetten.
